قــدیم  قدیــما

متاسفانه باخبر شدم،مسعود اسکویی یکی از قدیمی ترین مجریان و مفسران ورزش کشورمان دارفانی را وداع کرده است.وی یکی از اولین مفسران ورزش والیبال ،ژیمناستیک ،شنا،بسکتبال،تنیس،سوارکاری و از گویندگان قدیمی خبر ورزشی بود و گاه گاهی هم ورزش فوتبال را گزارشگری میکرد.من یادم میاد بعد از انقلاب اسلامی خبر های ورزشی شبکه 1 را اجراء میکرد .خبر ورزشی بعداز برنامه کودکان و نو جوانان وخبرهای استانی پخش می شد. و زنده یاد مسعود اسکویی در اول خبر ورزشی با لحن مخصوصی می گفت «سلام بر بینندگان عزیز» من هرروز خبرهای ورزشی را بخاطر گویندگی وی دنبال میکردم .البته این را متذکر بشوم من هیچوقت مسعود اسکویی را از نزدیک ندیده ام ولی برنامه هایش را در سالهای اخیر از شبکه ورزش دنبال میکردم و از فوتش هم خیلی متاسف شدم.زنده یاد مسعود اسکویی از سال 1345 به استخدام تلویزیون در آمد .

جالبه تلویزیون ملی ایران بعد ازیکسال یعنی در سال 1346 تاسیس شد. وی به غیر از گویندگی ،برنامه ورزش از نگاه 2 را هم اجرا می کرد.مسعود اسکویی بعد از استخدام در رادیو و تلویزیون بمدت یکسال جهت کار آموزی به کشور آلمان رفت .وی یکی از معدود گویندگانی بود که هنگام اجرای خبر هیچوقت تپق نمی زد.و استادانه برنامه ورزشی را اجرا میکرد.وی در بین کارکنان صدا وسیما به عمو مسعود معروف بود.ودر حدود 57 سال در صدا و سیما برنامه اجرا کرد.زنده یاد اسکویی مردی مهربان،بی تکلف،صادق،انسان رئوف،دوست ،مشوق و متواضع بود.غرور و تکبر نداشت وبی ریا کارش را با عشق انجام می داد.زنده یاد مسعود اسکویی ،شاگردان بسیاری را برای صدا تربیت کرد. و عمر پر برکت خود را وقف خدمت به مردم و انعکاس شور و هیجان رویدادهای ورزشی به مخاطبان رادیو کرد.

به حق که استادبودند.هر آنچه آموخته بودند از پروتکل های ورزشی مشتاقانه به دنبال بروز شدن بودند.در واقع یکی از بهترین مجریان خودمان را از دست دادیم.مرد مهربان بی تکلف در واقع یکی از بهترین معلم خودمان را از دست دادیم.وی اهل استراحت نبود علیرغم اینکه سن بالایی داشت ولی آدم خیلی پر انرژی بود چونکه من اکثراً برنامه های وی را می شنیدم و می دیدم چقدر دوست دارد پشت میکروفن کار بکند. وی اصلن اهل استراحت نبود.من همیشه وی را بعنوان اسطوره خطاب میکردم.اسطوره ایکه با صدای دل انگیز و مهربانانه سالها گوش های ما را نوازش کرد.نظم و وطن پرستی وی بی نظیر بود.چونکه از اجراهایش و گفنارش این را متوجه می شدم.می دیدم در نقد و نوع گفتاراش هیچوقت نمی خواست کسی را آزرده بکند.یعنی با لحن تخریبی صبحت نمیکرد.همیشه لبخند در لبانش جاری بود.امیدوارم سایرین هم از این الگو برخورد دار باشند.جدای از کار حرفه ای،بزرگ منشی اخلاق و تواضع از ویژگی های ایشان بود.زنده یاد مسعود اسکویی آدم بی حاشیه ای بود و صدایش به عنوان گزارشگر و گوینده همیشه ماندگار خواهد ماند.زنده یاد اسکویی متولد سال 1318 بودند و متاسفانه در روز 12 اردبیهشت سالجاری به علت شکستگی از ناحیه پا و..........دارفانی را وداع کرند.

توضیح بر اینکه مراسم تشیع استاد مسعود اسکویی امروز، روز یکشنبه 16 اردبیهشت از مسجد بلال صدا وسیما برگزار خواهد شد.

رو حشان شاد و یادشان جاویدان

باید یادی بکنم بر زنده یاد عطاءالله بهمنش یکی از زبده ترین گزارشگران کشتی و فوتبال کشورمان،زنده یاد عطاءالله بهمنش مفسر و روزنامه نگار برجسته ایی بود که فنون قدیمی کشتی بیشتر از هر کشتی گیر و مربی کشتی میدانست وبازی فوتبال را بگونه ایی در رادیو تفسیر میکرد که آدمی چشمانش را میبست خود را در ورزشگاه حس میکرد .

اگر صدای او را مستقل از تاریخ مصور ورزش تنها در حافظه شنیداری خود، تداعی کنیم. اگر صدای بهمنش را فارغ از گزارش‌های تاریخی او تصویر کنیم؛ صدای او از جمله نغمات زیبای تاریخ صدا در ایران است. برخی مواقع پیکارهای ورزشی که او گزارش می کرد تنها به واسطه صدای او بود که جمعی پای رادیو و بعدها تلویزیون می نشستند. یا با صدای وی بود که به ورزشی علاقه‌مند می شدند یا اساساً به واسطه صدای او بود جمعی ورزشکار یا جمعی حتی گوینده ورزشی یا حتی گوینده غیر ورزشی می شدند! این ورزشکار، نویسنده، روزنامه‌نگار، کارشناس مفسر، تاریخ‌شناس ورزش و گزارشگر رادیو و تلویزیون ایران در بیست و چهارمین روز از سال 1302 در کرمانشاه دیده به جهان گشود.

وی نخستین گزارشگری زنده ورزشی در ایران را از رادیو در سال 1337 برای رقابت دو و میدانی میان تیم ملی ایران و عراق از رادیو ایران انجام داد.و تا سال 1357 مهمترین مسابقات ورزشی در زمینه های مختلف از جمله فوتبال - کشتی و ... را گزارش می کرد .نویسندگی را از دی ماه 1330 در مجله‌ی ورزشی «نیرو و راستی» که توسط "منیر مهران" و "منوچهر مهران" منتشر می‌شد، شروع کرد و همکاری خود با نشریه را تا هنگام تعطیلی آن در سال 1337 ادامه داد. "بهمنش" در سال‌های 1333 تا 1337 در نشریه‌ی «امید ایران» نیز می‌نوشت و پس از آن نیز از نویسندگان اصلی هفته‌نامه‌ی «کیهان ورزشی» به‌شمار می‌آمد و با نشریاتی همچون روزنامه‌ی «اطلاعات»، «گلبانگ»، روزنامه‌ی «ری»، «ایران ورزشی» نیز همکاری داشت. "بهمنش" چندین دوره قهرمان دو و میدانی تهران در رشته‌های نیمه استقامت، دفاع راست تیم فوتبال «بانک ملی» و همچنین در رشته‌های تنیس و کوهنوردی نیز فعالیت می کرد. البته مهمترین علاقه و بیشترین فعالیت "بهمنش" در زمینه‌ی ورزش کشتی بود و او پنج سال در مقام دبیر و نایب رئیس فدراسیون کشتی ایران قرار داشت.

سال 1994 بازی‌های جام جهانی (آمریکا) بود. خاطرم هست در آن سال تازه فن گزارش‌گری و تفسیر شکل علمی‌تری به خود گرفته بود. نسل جدیدی آمده بود که آن گزارش‌های یکنواخت دهه 1360 به پرسش گرفته بود. البته همچنان برخی از آن افراد حضور داشتند. اما در چند بازی نیمه نهایی بود که حتی پای داریوش مصطفوی را برای تفسیر به میان کشیدند.

نقطه عطفی در عرصه گزارش‌گری فوتبال بود. خاطره فراموش نشدنی زمانی بود که به ابتکار یکی از تهیه کنندگان خوب ورزشی، برخلاف انتظار عطاء‌اله بهمنش پیش از بازی بر صحنه تلوزیون ظاهر شد.

او سالها بود که گزارشگری ویا در کار تفسیر ورزش نبود. ابتدا همه فکر می کردند که او قصد عجز و ناله دارد. قصد شکایت از جفای این و آن دارد. اما او کاملا تکنیکی از تفاوت تفسیر و گزارش ورزشی سخن گفت. نمونه‌های تفسیر در ورزش و گزارش آن را با مثال توضیح می‌داد. گفت مبادا این دو با هم خلط شود! می‌گفت در گذشته برخی مواقع تفسیر و گزارش را به دو نفر نمی‌دادند؛ یک نفر هم گزارش می‌کرد و هم تفسیر. اما مرز آن دو را کاملاً مشخص می کرد. اواخر بود که دونفری این کار را می کردند. اما وظیفه مشخص بود. زمانی که یک نفر هم گزارش می کرد و هم تفسیر دقیقا مرز این دو را مجزا می کرد. تا جایی که مخاطب معلق نمی‌ماند.

او خیلی ضعیف و لاغرشده بود. اما چنان با صلابت ظاهر شد. چنان تجربی و علمی سخن میگفت که 6 - 7 نفر حاضر در آن برنامه متحیر ماندند. حتی گزارشگر جوانی که فکر می کرد همه چیز می داند! گفت استاد من از لحظه به لحظه بودن با شما درس می گیرم. اجازه بدهید من ماهی ،هفته‌ای خدمت شما بیایم و نکته بیاموزم.اما کمتر کسی به رموز صداسازی او پی برده و می برد. او می گفت: هر بازی حساسیتی دارد. هر بازی برای "مخاطبان" حساسیتی دارد. بنابراین باید گزارشگر شور خاصی در صدای خود داشته باشد.

بهمنش ویژگی بزرگی داشت که تنها گزارش‌گر نبود. مانند گزارشگری با سی سال سابقه که مخاطب برای خوابیدن، گزارش‌های وی را گوش می دهد! بهمنش تنها روایتگر نبود. او به معنای واقعی "گوینده" بود. به صورتی گزارش می کرد که گویی خودش همراه با توپ حرکت می کند. هر لحظه و هر دقیقه، حالت خاصی به صدایش می داد گویی دوبلوری بود که چند رل را گویندگی می کرد. یه برادری داشتم (روحش شاد) که الان در میان ما نیست عاشق فوتبال و کشتی بود.در ان زمانی که من هنوز به دنیا نیامده بودم وی گزارش زنده یاد عطاءالله بهمنش را ضبط میکرد و برای چندمین بار گوش میکرد.من هنوز چند تا کاست از گزارشگری وی را دارم و گاهی در اوقات فراغت گوش می کنم.یکی از کاستها مربوط به بازیهای آسیایی بود که منصور رشیدی که به حق یکی از بهترین پنالتی‌گیرهای تاریخ فوتبال ایران بوده .

برای یک پنالتی حساس خود را آماده می‌کرد. بهمنش لحظه به لحظه صحنه پنالتی را گزارش می کرد. حتی شنوده و بیینده با گزارش بهمنش می توانست تپش قلب رشیدی را بشنود! وقتی توپ به سمت دروازه رفت، رشیدی با یک واکنش عالی توپ را به کرنر زد.زنده یاد عطاءالله بهمنش چنان این صحنه را روایت کرد که گویی خودش گلر بوده یا حال درون دروازه است. توپ به کرنر رفت. اما صدایی که هنوز از او در گوشم هست؛ این صحنه بود: رشیدی توپ را گرفت و بوسید، از شدت خوشحالی توپ را به زمین زد. گزارش بهمنش طوری بود که نوای گزارش خود را با شدت و ریتم زمین زدن توپ توسط رشیدی مطابقت می داد.چنان آفرین رشیدی می گفت که ملت را وا می داشت که باید به او افتخار کنند. او بازی‌های ملی را یک بازی ساده نمی دید. اگر قلیچ خانی پایش را برای بازی می داد. جباری سینه‌اش را سپر می کرد. زنده‌یادان مظلومی و بهزادی سرش برای بازی می دادند. بهمنش حنجره‌اش را برای بازی‌های ملی می داد. می گفت: بازی‌های ملی یعنی حس ایران دوستی، عشق به وطن.

وقتی تیم ملی در مسابقات آسیایی مقام نخست را کسب کرد. بهمنش با آن غرور ذاتی اش اشک ریخت گفت جانم فدای ایران. آنجا بود که بهمنش گفت اینها به راستی قهرمانان وطن هستند؛ باید قدر و منزلت آنان را بدانیم. یادش بخیر که عادلخانی و جباری به سمتش آمدند و چنان بهمنش را بوسه باران کردند که صدای بهمنش قطع شد. تنها صدای عادلخانی بود که با صدایی شاد و غرور آفرینش گفت آقا عطا تبریک میگم. جباری در حالی که اشک می ریخت گفت: عطاجان تبریک میگم... باورم نمیشه! در این حال بهمنش گفت: زبانم قاصر است... من هم به شما و ملت غیور حماسه آفرین ایران شادباش میگویم.خاطره دیگری که از بهمنش دارم بر می گردد به فیلم خط پایان محصول سال 1364 بود که در سینماها چندین بار این فیلم را نگاه کردم که زنده یاد عطاءالله بهمنش در نقش گزارشگر مسابقات دوچرخه سواری آسیا ظاهر شده بود.

یکی از مسابقات کشتی وی را که گوش می دادم همه می دانیم که گزارش کشتی چه برای رادیو و چه برای تلویزیون بسیار دشوار است. در رادیو بهمنش چنان فضای نبرد را ترسیم می کرد، چنان حال و هوای حاکم بر بازی را تصویر می کرد که شنونده خود را بر سکوی تماشاچیان می دید. حس و احساس او در انتقال به شنونده اعجاب آور بود. تا چندین سال کسی مانند او آنقدر به فنون کشتی آشنا نبود. از سویی خودش یک تحلیلگر بی نظیر در کشتی بود. نه تنها هر تیم که هر کشتی گیری را با تکنیک های ویژه خودش به خوبی می شناخت. حتی می گفت: پیش از بازی کشتی گیرها یا حتی مربی ها می گفتند آقا عطا این بازیکن چگونه بازیکنی است؟ با وی چه کنم؟

اینها به کنار، گزارش او از نبردها واقعا حماسه‌ها را دو صد چندان می کرد. زبان پندآمیزی نیز داشت. می گفت: بدان امید که این حماسه‌ساز قدر خود را بدانند. یکی از گزارشگران می گفت یکبار یک بازی فوتبال بود که از تلویزیون داشت پخش می شد من گزارشگر و او مفسر بود. دو میز داشتیم. یک دفعه دیدم که از من دوری می کند و اشاره می کند که ادامه بده! بعد از چند دقیقه متوجه شدم که او دارد بجای فوتبال مسابقات کشتی را گزارش می کند! به این صورت بود که در تلویزیونی که مقابل او قرار داده بودند؛ پخش مستقیم مسابقات کشتی بود و یک دفعه به او گفتند که باید این کار را انجام دهی! وی می گفت: چنان مسلط این کار را انجام داد که من هنوز خاطره این روز در ذهنم هست.

مهمترین ویژگی بهمنش در گزارشگری این بود که تنالیته‌ای که برای بازی فوتبال انتخاب می کرد با تنالیته‌ای که برای کشتی انتخاب می کرد متفاوت بود. حرف اضافه نمی زد. تسلط او به زبان و ادبیات فارسی بی نظیر بود. کلمات را درست تلفظ می کرد. اگر کلمه تکنیکی را بیان می کرد معادل فارسی او را نیز بیان می کرد. به درست فارسی صحبت کردن بسیار اهمیت می داد. جنس صدای او حماسی بود. هر وقت صدای او را می شنیدم؛ یاد صدای با دامنه و حجم، حماسی و تاثیرگذار زنده‌یاد «حسین سرشار» می‌افتادم. کسانی که گویندگی زیبای حسین سرشار را روی صدای دسیکا شنیده‌اند به خوبی به یاد می‌آورند.

از نوا و صدای سحرآمیز عطالله بهمنش فراوان می توان نوشت. او بازیهای ملی را گزارش نمیکرد بلکه صدایش مانند سمفونی بود که بر آن حماسه‌ها نقش بسته بود.او صبح روز دوشنبه 15 خرداد1396 پس از سال‌ها بیماری بر اثر سکته‌ی مغزی، در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی هتل بیمارستان گاندی بستری شد و پس از حدود یک ماه بستری بودن در بیمارستان، ساعت 22:30 یازدهم تیرماه 1396 در 94 سالگی در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بانک ملی تهران درگذشت.

روحش شاد و یادش گرامی...

حسین پناهی را یجوری دوست داشتم ،دلیلش را نمی گم ولی خیلی دوسش داشتم دلم نمی خواهد بیوگرافی اش را بنویسم الان نشسته بودم توخونه ،بدجوری دلتنگش شدم؛ یهویی بیاد حسین پناهی افتادم چند بار باهم گپ زده بودیم حسن پناهی نه شاعر بود نه داستان نویس ،فیلسوفی بود که تجربه های غریبی داشت و از مستقیم به زبون آوردن تجربیاتش به هر دلیلی امتناع می کرد همونطور که تو بعضی متن های بلندش کاملا پیداست که از قالب شعر خارج میشه و به شرح یک مکاشفه می پردازه
دنیای پناهی پر از زیباییهبا کمی تعمق و انس در شعر او میتوان گفت که اشعار او به مکتب رمانتیسم بسیار نزدیک است چرا که این مکتب دارای مولفه هایی چون : شخصیت هنرمند ، من ( اول شخص ) ، هنرمند در هنر خویش ، دلگیری و آزردگی از محیط پیرامون ، فرار به سوی زمان های دور و کودکی های از دست رفته ( نوعی برخورد نوستالژیک ) ، کشف و شهود و البته سحر و جادوی کلام استزبان و صدای او از عمق شخصیت محجوب او بیرون میلحن او گاه آنقدر صمیمی و کودکانه است که مخاطب را به دلسوزی با او وامیدارد. هم چنین نگرش معما گونه و تلخی که به هستی دارد ، نشان از عمق بیهودگی نگرش او به زندگی ست

میزی برای کار

کاری برای تخت
تختی برای خواب
خوابی برای جان
جانی برای مرگ
مرگی برای یاد
یادی برای سنگ
این بود زندگی؟!آید
و بینش های فردی خود را با کلامی ساده و آشنا درمی آمیزد

دیالوگ از مولفه های خاص اوست که گاهی شعرش را به نثر نمایشی نزدیک می کند و تنها تفاوت آن با چنین نثری همان حال و هوای شاعرانه است . گفتگوی خیالی او با معشوق خیالی اش ( نازی ) گفتمان پر از سوال و جواب بیهوده ی انسانی ست که حتی عزیزترین کس ، او را نمی فهمد و او دائم ناچار است که هر وقت دردی را طرح می کند آن درد را با لحن صادقانه ای بشکافد و همین شکافتن باعث طرح سوال دیگری می شود و این خود نوعی سردر گمی بیشتر را آبستن است ، هر چند در برخی از مواقع شعر او به شعار تبدیل می شود .

نازی : تشنته ؟ آب می خوای ؟
من : کاشکی که تشنه م بود .
نازی : گشنته نون می خوای ؟
من : کاشکی که گشنه م بود
و ....

به هر حال شعر او را مثل شاعران حرفه ای نمی توان با یک دید علمی تأویل کرد چرا که دارای یک نظام و دستگاه منسجم فکری نیست و دغدغه ای جز بیان آلام و آرزوهای خود به عنوان یک موجود آگاه و پر از سوال و سرگشته ندارد. شعر او اگر چه از خصیصه های شعر مدرن چون : ترکیب سازی های نامتعارف ، فاصله گیری ، فرم ، تصویر و ... خالی ست اما به دلیل رفتار ساده و انسانی اش که از شعر و شخصیت او ساطع می شود ، لااقل با مخاطب عام خود ارتباط درونی پیدا می کند :

ما بدهکاریم
به کسانی که صمیمانه ز ما پرسیدند
"معذرت می خواهم ، چندم مرداد است ؟!"
و نگفتیم
چونکه مرداد ،
گور عشق گل خونرنگ دل ما بوده است .

شعر او شعر زندگی ست، بر اساس همان زبان ساده و بی پیرایه اش . زندگی ی که هم زیباست و دلچسب و هم زشت و نچسب . هم می تواند تکراری باشد ، انسان را از روزمره گی به روزمرگی برساند، هم ناب و تازه باشد چون عطر آویشن .


پس اینها همه اسمش زندگی است
دلخوشی ها ، دلتنگی ها
ثانیه ها ، دقیقه ها
ما زنده ایم چون می خوابیم

ما زنده ایم چون بیداریم
و رستگار و سعادتمندیم
زیرا هنوز بر گستره ی ویرانه های وجودمان
پا نشینی برای گنجشک عشق باقی گذاشته ایم .

زندگی برای حسین پناهی، به قول رسول نجفیان در كهكشان ها گذشت. او سرش در آسمان بود و تنش روی زمین. مسعود جعفری جوزانی همین تعریف را با واژه هایی دیگر معنا می كند. «حسین یك سر بزرگ پرسئوال داشت، یك دل بزرگتر و دستی بزرگتر از دل و سر اگر هزار تومان داشت و می دانست كسی به آن پول بیشتر از خودش احتیاج دارد، حتما آن را می بخشید.»

... و این سرگذشت كودكی است كه كودكی نكرد و مردی كه زندگی نكرد تا نكرده هایش، شعر باشد

روحشان قرین شادی ولطف الهی

من همیشه از جبران خلیل بعنوان یک متفکر یاد می کنم ؛ متفکری که اندیشه‌هایش درباره یک یا چند موضوع به هم وابسته است.حقیر وی را به معلمی تشبیه میکنم که اهل مجادله نیست بلکه سخن می گوید، به نظرمن وی هم شاعر است وهم نقاش وهم نویسنده ی نو آور ،و البته نوشته‌هایش تاثیرگذار ،باید اذعان کردکه جبران نویسنده، عارف و شاعری مبارز و اندیشمندی ممتاز و معنویت گرا بود. که توانست با آثار کم حجم، اما نغز و پرمغز خود، ستاره شرق و پیام آور سرزمین پیامبران و سخنگوی وجدان فرهنگی ملت خود باشد.

در مجموعه نوشته‌های او اعم از مقاله، داستان کوتاه، نمایش‌نامه، شعر و حتی نقاشی‌های جبران، سخن از انسان و سرنوشت غم‌انگیز آنهاست. انسانی که زیر ظلم ظالمان به بردگی کشیده شده ،یا اسیر و در بند سنت‌های نادرستی ، که خود ساخته و پرداخته است.من وی را بخاطر نوشته هایش در بُعد شاعری بیشتر، شاعری طبیعت­ گرا می شناسم وکمتر اثری می ­توان یافت که از مقوله طبیعت و وحدت تهی باشد. بخاطر آن حتی بیشتر ادبای عرب، جبران را بنیان‌گذار مکتب رمانتیسم درشعر عربی می ­دانند .او برای ادبیات رسالت اجتماعی قایل است. موضوع ادبیات او زن، فئودالیسم ، دین، کار، ظلم، فساد تمدن، عقب‌ماندگی ، جهل و ... است. در نوشته‌های او برخورد هنرهای گوناگون را می‌بینم؛ گویی آفریده شده است تا رابطه بین ادبیات و شکل خاصی از شعر و نثر شعری و دیگر هنرها مثل نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی و سرودهای دینی برقرار کند.اصول اندیشه‌های جبران را نوعی نگرش فلسفی به زندگی و در نهایت گرایش به اندیشه صوفیانه می‌توان دانست. او به تناسخ اعتقاد داشت. وزن در اندیشه ‌او جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده بود. به تکامل داروینی هم باورمند است و از اصول دیگر اندیشه او، اعتقاد به وحدت وجود است.باید قبول کرد.که کلمه‌ها از نظر جبران شبیه جسم هستند که ذاتا ارزش ندارد، بلکه ارزش آن‌ها در معنای آن‌هاست . عبارت‌ها به نظر او عامل ارتباط با خواننده هستند، لذا سطح زبان عادی را انتخاب کرده است. جبران حتی در موضوع‌های فلسفی هم از سخن معمولی فاصله نگرفته است. این وضع، نه ناشی از بی‌توجهی او به قواعد زبان یا محدودیت ثروت واژگانی، بلکه نتیجه مکتب ادبی سالم و ذوق زبانی والای او بوده است.

باید اذعان داشت جبران خلیل عارفی است که در ایران به هیچوجه نمی‌توان از محبوبیتش چشم‌پوشی کرد؛ نویسنده‌ای که آثارش بارها و بارها به فارسی ترجمه شده است.گرچه شخصیت جبران در غرب شکل گرفته بود ، اما آثارش به طرز غریبی با فرهنگ و ادبیات شرق نزدیکی دارد.نکته ای که باعث می شود خواندن آثارش برای خواننده شرقی ملموس تر و شیرین تر شود.

او از پایه گذران ادبیات نوین وشعر منثور یا نثر شعری درادب معاصر عربی بوده است که در تاثیرگذاری در روند شعر معاصر عرب ،چه از حیث ساختار و زبان شعر و چه از حیث مضمون‌پردازی در متن‌های نثر و قصه‌نویسی نقش مهمی را ایفا کرده است. در واقع اگر دوستان به نوشته هایش دقت کنند. تایید خواهند کرد که نوشته‌های او مستدل نیست.او موقعیت هنری خود را به علت نگارش کتاب پیامبر به ثبات رساند.«پیامبر» جبران درباره همه مسائل رو در روی انسان مانند درد،رنج کار، شادی و اندوه، خوبی و بدی، دوستی، دعا، ،زشت ،زیبائی ،قانون، مرگ، و ... سخن می گوید. همه این سخنان بر این پایه استوارند که سرشت انسان ذاتاً خوب است و دشواریهای زندگی او از اینجا ناشی می شوند که او هنوز تعارض های اساسی زندگی را به جا نیاورده و ماهیت کار و نظام زندگی را چنان که باید دگرگون نکرده است.کتاب دیگر او بنام «دیوانه» نیز شامل داستان های کوتاه با معانی و مفاهیم زیباست که ذهن انسان را درگیر خود می سازد.که دوست دارم در پایان این یاداشت تعدادی از آنهارا در آخر مطالب بقلم بیاورم ؛که امیدوارم مورد پسند دوستان بزرگوار واقع گردد.

بله عرض میکردم ؛وی نابغه مشهور لبنانی، موفق ترین نویسنده و هنرمند معاصر عرب، نه تنها از پیشگامان ادبیات نوین عربی بوده بلکه ، چنانچه خدمتتان عرض کردم حتی در کشور خودمان ایران نیز بسیار پرآوازه و اثرگذار بوده است.مقاله‌ها، کتاب‌ها و شعرهای جبران به وضوح از روحیات و اعتقادات او سخن می‌گویند و دیگر لازم نیست که ما به توصیف شخصیتش بپردازیم، تنها می‌توان گفت که اندیشه و تفکر فلسفی جبران در عمق وجودش نهفته است، او در آثارش با کلمات و عبارات خاص خود بازی می‌کند تا نگرشی جدید از عرفان، فلسفه، طبیعت و ماوراءطبیعت را در ذهن مخاطبش ترسیم کند.جبران بدون شک تحت تاثیر رمانتیسم غربی و مسائلی چون درد و رنج و تاملات در طبیعت قرار گرفته است، لذا از درد، عشق، طبیعت، اشتیاق، خیال، عاطفه و شورش بر عادت‌ها و سنت‌ها سخن می‌گفت و بازگشت به معنویت و فضای جادویی شرق را فرامی‌خواند. در واقع ادبیات جبران صبغه انسان‌گرایی دارد. در آثار او انسان، مطلق و آزاد و رها از حدود زمان و مکان است.

بر کسی پوشیده نیست که تالیفات جبران تجلى شخصیت‏ اوست.این تالیفات، شیرین، خواندنى واغلب در قالب داستان است.اگر دوستان دقت کرده باشنداکثر مکان وقوع‏ حوادث، روستاهاى لبنان است و قهرمانها از میان روستاییان کشاورز و چوپانان‏ مى‏ باشندکه سادگى و فقر از خصوصیت ‏ویژه آنهاست. در دیگر موارد زنان‏ ستمدیده و قابل ترحم را تصویر مى ‏کند وبر آنان دل مى ‏سوزاند. شاید بتوان گفت که‏ جبران، براى جبران تحقیرى که از زمان‏ کودکى و در جوانى از جامعه دیده بود،مى‏ خواست ‏به گونه‏ اى مطرح شود ومی ‏دید که یکى از روشها، حرکت مخالف‏ با روند عادى جامعه است. لذا همه آن چه‏ را که در جامعه جارى بود ، زیر سؤال برده ‏و آماج حملات تند و تیز خود قرار میداد. او با راه حلهاى خلاف عرف و قاعده‏اى که‏ ارائه میداد، مى ‏خواست کرامت از دست‏ رفته را به چنگ آورد.

سبک او گرچه خالى از نقاط ضعف‏ نیست، اما مهارتش در ایجاد وحدت بین‏ هنر و زندگى با استفاده از رمزگرایى وخیال پردازى، عاطفه رقیقى است که به‏ الفاظش، طنینى خوش و رنگهایى دیده ‏نواز می‏ دهد. سبک ویژه او را نثر شعرى خوانده ‏اند. نثر است از آن جهت که داراى‏ وزن و قافیه نیست اما در عین حال ازشعر، تعبیر عاطفى و مجازى و صور وآهنگ آن را به ارث برده است.از دیگر اندیشه‌ها و تامل‌های جبران، دین و حقیقت دین‌داری است. مولفه دیگر در ادبیات جبران، چنانچه قبلاً عرض کردم طبیعت‌گرایی است؛ جبران خود میان تپه‌ها و دشت‌های لبنان پرورش یافت و از زیبایی فریبنده آن بهره گرفت.جبران از یک‌ نواختی در ادبیات و سبک پرهیز می‌کند و نقش ادبیات را هدایت، روشن‌گری و خیزش به قصد رسیدن به مدارج بالا می‌داند.جبران به عنصر خیال زیاد تکیه دارد. خیال او را در تصویرگری زیبا و هنرنمایی تا دورترین حد می‌برد . جبران علاقه زیادی دارد تا میان معانی و واژگان و موسیقی ادغام کند. در کنار معنا، موسیقی وجود دارد. گویی موسیقی، تصویری برای صحنه بیرونی است.

در حوزه اندیشه، جبران تحت تاثیر فیلسوفان و اندیشمندان بزرگی است؛ با اندیشه‌های شکسپیر، بلایک، مترلینگ، نیچه، داروین، فروید، رنان و تاگور آشنا بود و نسبت به مطالبی که خوانده یا با کسانی که برخورد داشته است، به هیچ روی حالت انفعالی ندارد؛ بلکه به تغییر و تبدیل آن‌ها می‌پردازد. او از نوشته‌هایش بر یک رای واحد پای نمی‌فشارد، بلکه تحول‌های فکری زیادی دارد.

جبران هنرمندى داراى سبک چندمنظوره است. او با تصویرها و رنگها مى‏ اندیشد و با الفاظ و خطوط، اندیشه وتخیلات خود را آشکار مى ‏سازد. گاه باقلم‏ مو افکار خود را در قالب خطوط ریخته و زمانى به زبان مادرى و وقتی دیگر با زبان محل زندگى خودانگلیسى- سخن مى ‏گوید. نقاشیها و نوشته‏ هاى او دو جلوه از ظهور فکر اویند. او در نقاشیهانیز همچون تالیفات از سبک رمزى کمک‏ مى ‏گیرد.اگر خوب ودقیق کتابهای وی را آنالیز کنید می بینید اومعتقد به وحدت وجوداست. در نظر او خدا و انسان و طبیعت‏ همه مظاهر مختلف وجودى یگانه ازلى وابدى ا ند ،و انسان را از آن جهت که از روح‏ واحد منشا گرفته است، مى ‏ستاید و آنگاه‏ که بر او ظلم مى ‏شود، همدرد با او اشک‏ می ریزد.

او در اکثر در آثارش یک بار شخصیت ‏انسانها را از لحاظ فردى و بار دیگر ازجهت اجتماعى بررسى مى‏ کند. او عقیده ‏دارد، افراد در زندگى هر کدام به تنهایى ازفلسفه خاصى پیروى مى ‏کنند و به این ‏ترتیب دیدگاه انسانها نسبت‏ به محیط خارج سه گونه است: گروهى بر زندگى ‏نفرین مى‏ فرستند; دسته دوم مبارک ش‏ دانسته ‏اند و گروه سوم در آن تامل‏ مى ‏کنند. جبران، اولى را به خاطردرد هایش و دومى را به خاطر کرمش وسومى را به پاس شعور والایش دوست ‏مى ‏دارد .او در قالبى تمثیلى، بینش افراد رانسبت‏ به جهان اطراف چندگونه مى‏ داند: اول بدبینانى که به سایه زندگى چشم ‏دوخته‏ اند. دوم خوش‏بینان سطحی نگرى‏ که به جزئیات، دل خوش کرده‏ اند. سوم‏ رحم دلانى که به تلاشى بیهوده براى‏ یارى رساندن به عدم پرداخته اند. چهارم ‏صوفیانى که بتهاى دست ‏ساز بشر راعبادت مى‏ نمایند. پنجم خیال پردازانى که ‏سرگرم اوهامند.

اگر دوستان آثار ادبی‌ جبران‌ را بررسی‌ کنند،یقیناً به‌ ارزش‌ او برای‌ زن‌ و ستایش‌ او از مادر و مادری‌، به‌ خوبی‌ پی‌ خواهند برد. این‌ ارزش‌ و ستایش‌ ناشی ‌از دینی‌ بود که‌ وی‌ نسبت‌ به‌ زن‌ عموماً، و نسبت‌ به‌ مادرش‌ به‌خصوص‌ احساس‌ می‌کرد
در واقع جبران‌ در عصری‌ می زیسته که‌ موازین‌ و اصول‌ در آن‌ بر هم‌ خورده‌ بود. فساد سیاسی‌ در آن‌ بیداد می‌کرد و ستم‌ در آن‌ یکه‌ تاز بود. توانگرها خون ‌درویشان را می‌مکیدندو ثروتمندانش به‌ فقیران رحم‌ نمی‌کرند.برخی از ناقدان جبران را پرچم‌دار سمبولیست‌ها در ادب عربی می‌دانند، چون در آثار او نشانه‌هایی وجود دارد که مبنا و اساس مکتب سمبولیسم را تشکیل می‌دهند.

جبران در سالهای باقی مانده عمرش به نقاشی و صورتگری آثارش و نشر آثاری همچون «تندبادها» و «پیشتاز» و تکمیل و انتشار مهمترین و مشهورترین کتابش «پیامبر» به زبان انگلیسی پرداخت. «پیامبر» که حاصل سالها تلاش فکری وادبی جبران و عصاره آثار و اندیشه های اوست، به بیشتر زبانهای زنده دنیا ترجمه شده و تاکنون میلیونها نسخه از آن چاپ شده است.او همچنین به نگارش مفصل ترین کتاب انگلیسی اش پرداخت که روایتی تازه از مسیح بود و عنوان آن را «عیسی فرزند انسان» نهاد.آثار جبران به سرعت مرزها را در نوردید و با جذب میلیونها مخاطب از ملل دیگر، او را تبدیل به پدیده کرد.

مشهورترین اثر “جبران” پیامبر مشتمل بر26 مقاله شاعرانه است که در دهه ۱۹۶۰ در آمریکا بسیار محبوبیت یافت . سبک ادبى جبران را متاثر از اسحاق،«روسو»،نیچه و نیز تورات مى‏دانند با وجود این باید اعتراف کرد که جبران،بانى مدرسه رومانتیک شرقى است رومانتیسم جبرانى،آمیزه‏اى از نوع غربى آن و چیزهاى دیگربود. مسائل فردى و درونى با مسائل ‏فکرى، عاطفى، سیاسى، دینى و تمام ‏مشکلات اجتماع انسانى قرین بود. بیان‏ راه‏ حلهاى واقع‏بینانه یا غیر واقعى ودرست‏ یا نادرست، این سبک را از نظیرغربى خود متمایز مى‏سازد. در جاى جاى‏ آثار جبران و دیگر پیروانش، قضیه وطن ‏عربى چونان ستاره‏ اى فروزان مى‏ درخشد.در عین حال هریک از آثارش، بیانگرجنبه ‏اى از جنبه‏ هاى روح اوست.

در تمام داستانهاى جبران، گرچه ‏قهرمانها متعددند اما همگى یک تنند.جبران همان شبحى است که پیشه ‏اى جزگورکنى ندارد و همان کسى است که درآخرین دم و قبل از خودکشى مى‏گوید:”زندگى، زنى زیبا اما بد سیرت است;کسى که سیرت او را بازیابد صورتش رازشت مى ‏شمرد. آنچه باعث مى‏شودمخالفان، نوک تیز حمله خود را متوجه‏ جبران نمایند، پرداختن افراطى او به ‏لذات و عشق جسمانى و ترسیم بدون‏ حجاب و پوشش انسان خصوصا “زن” درنوشته‏ ها و نقاشیهاست که اینگونه موارداز آنجا که با اخلاق دینى در تعارض بوده ‏و با لجام گسیخت گى و بى بندوبارى‏ه م‏سنخ است، بیشتر با باورهاى مذهبى ‏متضاد مى‏نماید.

او در کنار سبک رومانتیک، از سبک‏ سمبولیسم یا رمزگرایى در بسیارى ازجاها استفاده مى‏کند از این رو تاریخ‏ نویسان ادب عربى ، تبلور مکتب رمزى‏ در ادبیات عرب را از سوى جبران‏ مى‏دانند.بهترین اثر جبران خلیل چنانچه قبلاًخدمت دوستان عرض کردم ،کتاب پیامبر اوست که شامل بیست و شش مقالعه ی شاعرانه است. انتشار پیامبر در دهه ی 60 قرن بیستم به اوج رسید و علی رغم ظهور عصر جدید به عنوان جنبشی ادبی اهمیت خود را از دست نداده است بلکه تا به امروز ارزشش بیشتر و بیشتر شده است.

آثار جبران خلیل عبارتند:
موسیقی . عروسان دشت. ارواح سرکش . اشک و لبخند. بال‌های شکسته . کاروان‌ها و توفان‌ها . نوگفته‌ها و نکته‌ها . دیوانه . نامه‌ها . ماسه و کف . پیشتاز . خدایان زمین . سرگشته . مسیح، فرزند انسان . پیامبر . باغ پیامبر

جبران خلیل جبران در ششم ژانویه سال 1883 در خانواده‌ای مارونی از طبقه متوسط در البشری- ناحیه‌ای کوهستانی در لبنان زاده شد.وی شاعر ، نقاش، نویسنده و متفکر لبنانی که در عمر کوتاه 48 ساله خویش راز های بسیاری را با آینده گان در میان گذاشت.و در ماه مارس سال 1931، روز دهم آوریل همان سال در بیمارستانی در نیویورک درگذشت. کالبدش را به لبنان فرستادند و تشییع جنازه عظیمی برایش برگزار کردند.

دلیل مرگ او را تسمع کبد و مرض سل می دانند که بدان مریضی خواهر و برادر بزرگترش را نیز از دست داد. جبران ارزو داشت که در وطنش لبنان به خاک سپرده شود و این آرزو را همسرش در سال 1932 با خرید صومعه ای در لبنان محقق کردند. جایی که امروزه موزه ی جبران خلیل جبران نیز به شمار می ورد. کنار جایگاه تابوت، روی تکه چوبی به خط جبران نوشته بود: همان حرف هایی که خواسته بود نوشته شده است که متنش این است که امیدوارم درست نوشته باشم

سخنی که میخواهم بر آرامگاه من نوشته شود:
من به مانند تو زنده هستم
و اکنون در کنار تو ایستاده‌ام
چشمانت را ببند و نگاه کن
مرا روبروی خود می‌بینی

توضیح براینکه محل دفن جبران خلیل جبران روستائی است در شمال کشور لبنان که متاسفانه اسم روستای فوق در ذهنم نیست ولی درجای کوهستانی وخیلی سرسبز و با صفا قرار دارد ودر کنار ورودی موزه آبشار کوچک قشنگی به همراه چندین حوض میباشد. که مجسمه سنگی صورت جبران هم در آن قرار دارد.معماری موزه خیلی زیبا ست.ودیوارهای آن با نقاشیهای جبران نقش بسته است.

کاغذهای دست نویس جبران به همراه کتابخانه ودر یکی از اتاقها ،وسایل او را مانند تختخواب ،رادیو قدیمی اش وسه پایه ای نقاشی ومیزتحریر و...را معرض دید عمومی قرار گرفته است .

جملات زیبای خیلیل جبران:

از دیدن بزدلی مردم آموخته ام که با شهامت باشم.

اگر خودت را بشناسی، همه انسانها را شناخته ای.

قلبی را که عشق می ورزد اما هرگز تسلیم نمی شود پذیرا باش.

هر روز به درون وجدان خویش بنگرید و خطاهای خود را اصلاح کنید ؛ اگر از انجام این وظیفه در بمانید ، آنگاه با حقیقت و خردی که در درونتان است ، صادق نیستید .

آموختن تنها سرمایه ای است که ستمکاران نمی توانند به یغما ببرند.

رابطه قلبی دو دوست نیاز به بیان الفاظ و عبارات ندارد.

معرفت زمانی تکامل می یابد که کار و کوشش با آن همراه باشد.

بجاست دوستی بخواهی که به روزهایت تلاش و به شبهایت آرامش بخشد.

شادمانی اسطوره ایست که در جستجویش هستیم.

آرامش گهواره ای ست بر دامن خاک و سنگ پله هایی به جانب افلاک.

عشق هنگامی که شما را می پرورد شاخ و برگ فاسد شده را هرس می کند.

به رویاها ایمان بیاورید که دروازه های ابدیت اند.

ایمان از کردار جدا نیست و عمل از پندار.

چه زیباست هنگامی که در اوج نشاط و بی نیازی هستی دست به دعا برداری.

رنجدیده ! اگر بکوشی تا چیزی از مال خویش را به مردم بذل کنی بی تردید رستگاری.

چون عاشقی آمد، سزاوار نباشد این گفتار که : خدا در قلب من است ، شایسته تر آن که گفته آید : من در قلب خداوندم.

اگر کار و کوشش با محبت توام نباشد پوچ و بی ثمر است ، زیرا اگر شما با محبت به تلاش برخیزید ، می توانید ارواح خویش را با یکدیگر گره بزنید و آنگاه همه شما با خدای بزرگ پیوند خورده اید.

تاسف ، ابرسیاهی است که آسمان ذهن آدمی را تیره می سازد در حالی که تاثیر جرائم را محو نمی کند.

نفرین بر او که با بدکار به اندرز خواهی آمده همدستی کند. زیرا همرایی با بدکار مایه رسوایی، و گوش دادن به دروغ خیانت است.

از یک خود کامه، یک بدکار، یک گستاخ، یا کسی که سرفرازی درونی اش را رها کرده، چشم نیک رای نداشته باش.

دهش (بخشش )، آنگاه که از ثروت است و از مکنت ، هر چه بسیار ، باز اندک باشد ، که واقعیت بخشش ، ایثار از خویشتن است.

مگر نه چیزی که امروز در تسلط توست ناچار روزی از دست تو خواهد رفت ؟ پس ، اکنون از ثروت خویش ببخش و بگذار فصل عطا یکی از فصلهای درخشان زندگی تو باشد.

شما دل به یار خود بسپارید ، ولی نه برای نگهداری آن ، زیرا فقط گرمی زندگی است که می تواند دلها را حفظ کند.

اگر سزاوار است آن است که دوست با جزر زندگی ات آشنا شود ، بگذار تا با مد آن نیز آشنا گردد ، زیرا چه امیدی است به دوستی که می خواهی در کنارش باشی ، تنها برای ساعات و یا قلمرو مشخصی ؟

درختان شعرهایی هستند که زمین بر آسمان می نویسد و ما آنها را بریده و از آنها کاغذ می سازیم تا نادانی و تهی مغزی خویش را در آنها به نگارش درآوریم.

گروهی از مردمند که اندکی از ثروت کلان خویش را می بخشند و آرزویی جز شهرت ندارند . این خودخواهی و این شهرت پرستی که به طور ناخودآگاه گرفتارش هستند بخشش آنان را ضایع می سازد.

گنجی که در اعماق نامحدود شما حبس شده است ، در لحظه ای که خود نمی دانید ، کشف خواهد شد.

شاید بتوانید دست و پای مرا به غل و زنجیر کشید و یا مرا به زندانی تاریک بیافکنید ولی افکار مرا که آزاد است نمی توانید به اسارت در آورید.

آنگاه مردم را درست می ببینی که در بلندیهای سر به آسمان کشیده حضور داشته باشی و نیز در منزلگاههای دور.

اگر از دوست خود جدا شدی ، مبادا که بر جدایی اش افسرده و غمین گردی ، زیرا آنچه از وجود او در تو دوستی و مهر برانگیخته است ، ای بسا که در غیابش روشن تر و آشکارتر از دوران حضورش باشد.

با سالخوردگان و افراد با تجربه مشورت کنید که چشمهایشان ، چهره ی سالها را دیده و گوشهایشان ، نوای زندگی را شنیده است.

ت-منصوری

طنز از واژه عربی تشکیل شده است در واقع به معنی طعنه زدن ویا بقولی سخن به رموز گفتن ویا به استهزا از اشخاصی سخن گفتن ویا به معنی دیگر مسخره کردن و... می باشد.از زمانی كه مردمان به‌معنایی كه امروزه می‌‌فهمیم، وجود داشته یا وجود یافته‌اند، طنز و شوخ طبعی هم موجود بوده یا به وجود آمده است. باری، البته از این اصطلاح نمی‌توان یك معنای مشخصی مراد كرد یا یك تعریف واحد ارائه داد. از طنزهای ظریف و انتقادی تا هزل‌های ركیك، از جوك‌های بی‌مزه تا حكایت‌های ژرف و سنجیده، از گرایشات افواهی و عوامانه تا مكتب‌های درجه اول ادبی، از فولكلور تا آثار مصنوع و فنی، همه و همه‌ می‌تواند طنز قلمداد شود یا واجد خصلت طیبت و شوخی و طنز باشد. البته حقیر از هزل های رکیک و جوک های بی مزه های را جزو طنز و.... قبول ندارم، البته این نظر شخصی من است .

در ادبیات فارسی طنز هم به شعر است و هم به نثر و در هر دو صورت قطعات کوتاه ادبی است  مانند طنز نویس معروف ایرج پزشک زاد،  ویا به عبارتی بزرگترین طنزنویس قدیم ما عبید زاکانی است که از او آثاری به نظم و نثر مانده است که او را پدر هنر طنز در ادبیات فارسی می دانند.در ادبیات کلاسیک فارسی، طنز در میان آثار نویسندگان دوره‌های مختلف به اشکال گوناگون وجود داشت. در صدر این افراد، چنانچه قبلاًعرض کردم  عبید زاکانی پدر هنر طنز در ادبیات فارسی است وعطار نیشابوری نیز در الهی نامه جنبه‌هایی از طنز دارد. و طنز نویس بزرگ معاصر علی اکبر دهخدا صاحب چرند و پرند است. در آثار ایرج میرزا هم قطعات درخشان از طنز به جا مانده است.

با ظهور مشروطیت و ایجاد فضای نسبتاً باز مطبوعاتی، طنز بندهای تفریح های افراطی و سطحی را گسست و به عنوان نوع ادبی بسیار جدی، توجه بسیاری از نویسندگان و شعرای بزرگ را به خود جلب کرد. از جمله میرزا آقا خان کرمانی، از طنزپردازانی که در راه هدفش جان باخت. علی اکبر دهخدا، سید اشرف الدین حسینی گیلانی (نسیم شمال)، میرزاده عشقی و زین العابدین مراغه ای از پیشگامان طنز در ادبیات فارسی در دوران انقلاب مشروطه بودند. در نسل های بعدی محمدعلی جمالزاده، صادق هدایت، بهرام صادقی، منوچهر صفا، ایرج پزشکزاد نویسندگانی بودند که طنز را در برنامه کارشان داشتند.از طنزپردازان بنام معاصر ایران می توان خلیل جوادی، هادی خرسندی، عمران صلاحی، منوچهر احترامی، سید ابراهیم نبوی، کیومرث صابری فومنی (گل آقا)، ابوالفضل زرویی نصرآباد(ملانصرالدین)، ابوالقاسم حالت، جمشید عظیمی نژاد، دکتر فرشاد روشن ضمیر و دکتر مازیار نصرتی را نام برد.

در این پست سعی دارم  بیوگرافی تعداد معدودی از طنز پردازان معروف ومشهور کشورمان رابه رشته تحریر در بیاورم ،که امیدوارم مورد پسند دوستان بزرگوار واقع گردد.

کیومرث صابری فومنی: ملقب به (گل‌آقا) ،به نظر من کیومرث صابری یکی از معروفترین طنز پردازان معاصر است  مجله گل آقا ،آقای صابری را فکر کنم بیشتر دوستان بخاطرداشته باشند،  استقبال مردم از این مجله، غیرقابل تصور بود. من بخاطر دارم تمامی نسخه‌های اولین شماره هفته‌نامه گل‌آقا، در سراسر تهران ظرف کمتر از نیم‌ساعت به فروش رفت. حقیر  با توجه به علاقه وافری که به طنز دارم یکی از طرفداران پروپا قرص مجله مزبور بودم، شماره‌های سال اول گل‌آقا بعداً در تیراژ وسیع تجدید چاپ شد . صابری بعد از آن، امتیاز انتشار دو نشریه دیگر را هم گرفت. انتشار اولین شماره ماهنامه گل‌آقا در مردادماه 1370 و همچنین انتشار اولین سالنامه گل‌آقا در اواخر همان سال، نشان داد که صابری بقولی با چنته‌ای پُر، پا به عرصه طنز کشور گذاشته است.بخاطر دارم در اولین نمایشگاه مطبوعات که در اردیبهشت 1371 که همزمان و پیوسته با چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد، گل‌آقا از میان تمامی نشریات کشور، حائز مقام اول شد و به دریافت جایزه اول نمایشگاه مطبوعات (لوح بلورین و تقدیرنامه) مفتخر گردید.در دومین نمایشگاه مطبوعات (اردیبهشت 1372) نیز جایزه دوم نمایشگاه را از بین تمام نشریات کشور نصیب خود کرد.در اردیبهشت 1373 در سومین نمایشگاه و اولین جشنواره مطبوعات، مقام اول و جایزه اول جشنواره مطبوعات کشور (لوح زرین) به گل‌آقا اهدا شد. و کمیته آیین نگارش اولین جشنواره مطبوعات، متشکل از اعضای گروه نگارش فرهنگستان ایران، گل‌آقا را به عنوان نشریه برتر، در زمینه درست‌نویسی و حراست از حریم زبان و ادب فارسی تأیید و برای احراز مقام اول به هیأت‌داوران جشنواره مطبوعات معرفی کرد.

واما برگردیم به زندگینامه ی مختصر کیومرث صابری فومنی ملقب به(گل‌آقا)، وی ادیب و طنزپرداز معاصر، هفتم شهریور 1320در صومعه‌سرا، یکی از شهرهای استان گیلان در شمال ایران، به دنیا آمد. پدرش که کارمند وزارت دارایی و اهل رشت بود، در سال 1317 به اداره دارایی صومعه‌سرا منتقل شد. در سال 1321 به اداره دارایی فومن انتقال یافت و چند ماه بعد در همان شهر درگذشت. خانواده او بسیار فقیر بودند. مادر صابری فرزند یک روحانی از سادات ترک و مورد احترام مردم بود.کیومرث صابری در سال 1345 ازدواج کرد. ثمره این ازدواج، یک پسر و یک دختر بود. پسرش آرش متاسفانه در سال 1364، بر اثر یک سانحه اتومبیل درگذشت.کیومرث صابری سرانجام در صبح روز 11 اردیبهشت 1383 پس از طی یک دوره بیماری فوت کرد.

 ایرج پزشک زاد: من این ایرج پزشک زاد را بخاطر دائی جان ناپلئون خیلی دوستش دارم در واقع شناخته شده‌ترین شخصیت  این داستان، شخصیت «دایی‌جان ناپلئون» است که فکر کنم بیشتر دوستان سریالش را مشاهده کرده اند.البته باید متذکر شوم مجموعه ی تلویزیونی دائی جان ناپلئون  درقبل از انقلاب اسلامی ساخته شده است و گویا در آن زمان از تلویزیون هم نمایش داده شده است ،حقیر نسخه DVD این سریال را فکر کنم  5یا6 سال پیش تماشا کرده ام و در این مدت یاد شده شاید بیش از ده بار این مجموعه تلویزیونی را مشاهده کرده ام .ضمن اینکه  باید یادی کنیم از زنده یاد غلامحسین نقشینه بازیگر نقش دائی جان ناپلئون ومرحوم پرویز فنی زده در نقش مش قاسم که به نظر من بهترین وزیباترین نقش ها را در این سریال ایفاء کرده اند.

سریال دائی جان ناپلئون به نظر من یکی از ماندگارترین مجموعه های تلویزیونی کشورمان می باشد که توسط  ناصرتقوائی کارگردانی وتولید شده است .  دائی جان ناپلئون یکی از آشناترین شخصیتی است که تاکنون درادبیات ایران ساخته شده‌است.کتاب دایی جان ناپلئون نیز جزو پر فروش‌ترین کتاب‌های ایرانی است به نظر من شخصیت‌های کتاب را می‌توان در جامعهٔ کشورمان یافت.قصه آن با لحنی طنز آمیز و دلنشین برخی صفات مردم کشورمان را در قالب داستانی پر نشیب و فراز و جذاب به ریشخند می‌گیرد. کتاب ،خواننده را ضمن لذت بردن از طنز شیرین  به تفکر وا می‌دارد.این کتاب بدلیل طنز شیرین و تجسم هنرمندانه خصوصیات مردم ایران در غلبه احساسات بر خرد یکی از شاهکارهای ادبیات ایرانی به شمار می‌رود.

 پزشک زاد در سال 1306 خورشیدی در تهران متولد شد. وی کار نویسندگی را در اوایل دههٔ 30 با نوشتن داستان‌های کوتاه برای مجلات و ترجمهٔ آثار ولتر مولیر و چند رمان تاریخی آغاز کرد.برخی سریال قهوه تلخ را کپی ناشیانه‌ای از کتاب ماشاءالله خان در دربار هارون هارون الرشید نوشته ی ایرج پزشک زاد می دانند.و اما آثارش عبارتند از 1-ماشاءالله خان در در بار هارون ارشید سال (1337)

2- دائی جان ناپلئون (1349)که رمان می باشد.3-ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد سال 1352 نمایشنامه می باشد.4- خانواده نیک اختر(1379)5-حافظ ناشنیده پند6-انتر ناسیونال بچه پر روها7-شهر فرنگ از همه رنگ 8-پسر حاجی باباخان 9-بلیط خان عمو که نمایشنامه می باشد.10-طنز فاخر سعدی11-آسمون وریسمون(طنز ادبی)12- بوبول طنز اجتماعی13-خانواده نیک اختر ،رستم صولتان وگلگشت خاطرات که هر سه داستان بصورت طنز اجتماعی می باشند.

علی اکبر دهخدا:به نظر من علی اکبر دهخدا را همه می شناسند. فکر نمی کنم احتیاجی به معرفی زیاد باشد. ولی لازم دیدم بصورت خیلی خلاصه وار خدمت دوستان عرض کنم  که وی در سال 1257 در تهران متولد شد وبه سال 1334 در تهران درگذشت .وی یکی از لغت شناسان معروف ،ادیب ،شاعر،وسیاستمدار وچنانچه مستحضر هستید مولف وبنیانگذار لغت نامه دهخدا بود.وی با نگارش مقاله های بند در روزنامه صوراسرافیل ، در زمره مشروطه خواهان قرار گرفت . به همین سبب بود که او نیز مورد غضب محمد علی شاه واقع شد و اگر کمک سفارت انگلستان در امان گرفتن برای او نبود، سرنوشتی چون همکارانش ،میرزا حهانگیر خان شیرازی می یافت  .مهم‌ترین نام مستعار میرزا علی اکبر خان قزوینی در چرند و پرندش دخو بود. چرند و پرند مجموعه نوشته‌های طنز اجتماعی و سیاسی علی اکبر دهخدا است که در قالب داستان‌کوتاه، اعلامیه، تلگراف، گزارش خبری و... نوشته شده‌است.که بنظر من واقعاً کتابی در خور تحسین وخواندنی می باشد.و شته‌های دهخدا در صوراسرافیل با نام‌های طنز دخو، خرمگس، سگ حسن دله، غلام گدا، آزادخان، آزادخان کرد کرندی، علی‌الهی، کمینه اسیرالجوار، دخو علیشاه، خادم الفقرا، دخو علی، رئیس انجمن لات و لوت‌ها، نخود همه آش، برهنه خوشحال، دمدمی، اویارقلی، و جناب ملا اینک‌علی امضا شده‌است. و این شخصیت‌ها در روایت‌ها حضور دارند.دهخدا با برگزیدن زبان محاوره در نوشته‌هایش از سبک نگارش پیچیده و رایج زمان خود اجتناب کرد و با به کار بردن اصطلاحات روزمره مردمی زبان نوشتاری قدرتمندی پایه‌گذاری کرد، او از پیش قراولان نثر مدرن فارسی محسوب می‌شود. اگرچه نثر او برپایه استفاده از اصطلاحات و لغات روزمره کوچه و بازار شکل گرفته‌است، اما نثری فصیح و به دور از هرگونه بددهانی است.

 حسین توفیق فرزند نجفقلی میرزا درسال 1258 در تهران متولد شد، او بنیانگذار، صاحب امتیاز و اولین مدیر مسئول هفته نامه توفیق بود ، نخستین نشریه فکاهی ،سیاسی ایران ،شاعر ونویسنده ،طنز پرداز و روزنامه نگار ایرانی بود.حسین توفیق از همان ابتدا طبع و ذوق شعری داشت، وی نیمی از عمر خود را صرف ترویج معارف و توسعهٔ ادبیات کرد، او شاعری نکته سنج و روزنامه نگاری حساس بود.به مدت چهار سال، از اواخر سال 1296 تا اواسط سال1300 ، سردبیر روزنامه گل زرد بود و در سال1301  موفق به گرفتن امتیاز نشریه هفته نامه توفیق  شد که نشریه‌ای ادبی فکاهی بود.او در تهییج و تقویت قریحهٔ نو شاعران تأثیر زیادی داشت. او  ، پس از سپردن اداره هفته نامه توفیق  به تنها فرزندش محمد علی توفیق ، درگذشت.

پس از مرگ حسین توفیق  با مدیریت فرزندش محمدعلی توفیق آغاز شد و تا کودتای 28 مردادسال 1332 ادامه یافت. این دوره خصوصاً پس از شهریور سال1320 ، با حاکمیت فضای باز سیاسی و رهایی مطبوعات از اختناق همراه بود. از اینرو مطالب توفیق همانند اغلب جراید سیاسی و انتقادی شد اما به صورت فکاهی.ادامه یافت

توفیق در دهه های 1330 و 1340 ش با مضامین سیاسی و اجتماعی ، رونق دهة 1320 ش را یافت . سرمقاله ها با امضای «کاکاتوفیق » و دیگر مطالب آن با انتقادی طنزآمیز به اوضاع اجتماعی چون گرانی و بیکاری و عملکرد شهرداری و شرکت واحد و مانند اینها، نوشته می شد.توفیق از جمله نشریات اثرگذار بود. دکتر علی شریعتی طنزها و شیوة آن را ستوده است ، دکترمحمد مصدق از آن به عنوان بهترین مجله یاد کرده  و محمدعلی جمال زاده نیز آن را در حکم آیینه ای دانسته که در آن چهرة عامیانة معشوقه اش (زبان فارسی ) را می یابد .توفیق در دورة نخست وزیری  هویدا ، انتقادهای طنزآمیز خود را متوجه وی و دولتش کرد. هویدا نیز درصدد برآمد که نشریة فکاهی دیگری را که بر آن نظارت داشته باشد، در مقابل توفیق ، عَلَم کند؛ ازینرو، امتیاز مجلة فکاهی کاریکاتور را به محسن دولّو واگذار کرد و تعدادی از طنزنویسان توفیق در آن مجله مشغول شدند . توفیق همچنان موفق بود تا اینکه در تیر 1350 به دستور هویدا برای همیشه بسته شد،از موضوعهای همیشگی توفیق ، ارائة چهرة نادان و عقب افتاده از نمایندگان مجلس بود که مجلس را نهادی سخیف معرفی می کرد. نخست وزیران نیز دستمایة اصلی کاریکاتورهای توفیق بودند. در این دوره علاوه بر کاریکاتورهای سیاسی ، کاریکاتورهایی با پیامهای اجتماعی چاپ شد که حکایت از فساد ادارات و دستگاههای دولتی و شرکتها می کرد. 

 محمد علی جمال زاده :سید محمد علی جمال زاده در سال 1309 هجری قمری  در شهر اصفهان به دنیا آمد.پدرش از روحانیان مشهور واز مبارزان مشروطه خواه بود.اواز اولین نویسنده گانی بود که توانست تکنیک داستان نویسی اروپایی را آگاهانه به کار گیرد و لی هیچوقت به  تکنیک داستان پردازی غربی تسلیم نشد.نخستین کتاب جمالزاده به نام گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران در سال 1918 میلادی منتشر شد و در مجله کاوه از آن به عنوان یکی از بهترین اثرهایی که تا آن روز در زبان فارسی در مورد اقتصاد نوشته شده سخن راندند.در سال  1300 شمسی  داستان کوتاه انتقادی ظنز «فارسی شکر است » را در مجله کاوه به چاپ رساند. "فارسی شکر است" و پنج داستان کوتاه دیگر که مجموعاً در "یکی بود یکی نبود" به چاپ رسید در روزهای اول حتی در نظر خود نویسنده نیز کاری غیرجدی و تردید آمیز تلقی می شده است و او بیش از همه نگران قضاوت محمد قزوینی بوده که از اعضای برجسته آن گروه به شمار می رفته است،

ولی جالبه قزوینی در مورد آثار جمالزاده از هیچ گونه ستایش و تشویقی فروگذار نکرده است.سی و سه سال بعد، جمالزاده در این باره نوشت "به خوبی احساس می کنم که در کارهای ادبی امروز هم محرک واقعی من همان تشویق های آن بزرگوار است.داستان های جمال زاده عموماً رنگ و بوی خاطره و خاطره نویسی را دارد. خاطراتی که از دوران کودکی در ذهن نویسنده مانده و از نزدیک با آن ها دم خور بوده است. لذا «نظرگاه یا زاویه ی دید جمال زاده در داستان هیا کوتاه و زمان هایش غالباً اول شخص مفرد است. «من» یکی آدم اصلی که معمولاً نماینده یک نویسنده است، داستان ها را روایت می کند. کسی که در مرکز رویدادها و ماجراها قرار دارد یا به ترتیبی در معرض حوادث قرار می گیرد. گزینش نظرگاه اول شخص مفرد، نشانه ی علاقه ی نویسنده به گونه ای خاطره نویسی و حدیث نوفس است و چنان مهئ خود جمال زاده بارها گفته است، او بسیاری از داستان هایش را بر اساس خاطرات خود و اغلب خاطرات دوره ی جوانی اش نوشته است.»
یکی از ویژگیهای بارز نثر جمال زاده، مردمی و عامه پسند بودن آن است.جمال زاده تأکید بسیار داشت که زبان نوشتار را به زبان گفتار نزدیک کند. نثر جمال زاده ساده و عامیانه است و با واژگانی متنوع و گسترده، بدون این که بیانگر لحن، لفظ، لهجه های گوناگون، افراد جامعه یا قشر خاصی باشد. زبان او گزارشی و شوخی آمیز است و وابسته به سنت حکایت پردازی و اندرزگویی کلاسیک ایرانی است.»

«طنز جمال زاده برخلاف طنز هدایت پیچیده و تاریک و ژرف نیست، صریح و روشن و دلنشین است. آثار این طنز را به صورت گزنده و نیش دارش می توان به سادگی در بیش تر داستان های «یکی بود، یکی نبود» مشاهدکرد.به نظر من نثر جمال زاده نثر میانه است. میانه از این که نه مثل زبان ادیبانه و رسمی درباری قاجار است و نه مانند زبان گفتاری هدایت و آل احمد و دیگران. بلکه آمیزه ای از هر دو.»
با همه ی زیبایی ها و شیرینی هایی که در نثر جمال زاده وجود دارد، اما چند عیب همواره زبان و نثر جمال زاده را می توان نام برد .
1-دل نکندن از نثر مقاله ای، 2. بسامد واژه های هم معنی و زیاده روی در به کار بردن مترادف، 3. استفاده از آرایه های ادبی و صنایع لفظی، 4. استفاده از لغات عربی و اروپایی، 5. به کارگیری صفت های پیاپی و هم سنگ برای یک نفر، 6. بزرجگ نمایی در مانندگی کسی که به چیزی یا کسی، 7. میل به سبک و سیاق گذشتگان و نوشته های باستانی.

وی در سال 1376 در 102 سالگی در یک آسایشگاه سالمندان در ژنو سوئیس در گذشت . آنطوریکه من شنیده ام وی آپارتمانش را در  ژنو به یک خانه سالمندان منتقل کرد. گویا پس از فوت آن 26 هزار برگ از نامه‌ها، دستنوشته‌ها و عکس‌های او در خانه‌اش به سازمان اسناد ملی   تحویل داده شده‌است

در تهران قدیم ،یک دسته از مردم بودند که جزء پائین اجتماع بحساب می آمدند واگر چه از سواد ومعلومات بی بهره بودند ولی به ارزش های اخلاقی واصول مروت وجوانمردی پای بند بودند. این دسته جماعتی از لوطی ها وباباشمل ها وداش های محلات تهران بودند که آئین وسنت های مردانگی وجوانمردی را نصب العین خود قرار داده و از ضعیفان ودرماندگان وناتوانان حمایت میکردند. لوطی ها وباباشمل ها مورد اعتماد و امین مردم محلات شهر بودند وگاهی اتفاق می افتاد که وقتی سرپرست وپدر یک خانواده میخواست به مسافرت برود و زن و فرزند و اهل بیت خود را به یک لوطی محله می سپرد،واطمینان داشت که این شخص با کمال چشم پاکی وعفت از آنها نگاهداری می نماید.

لوطی ها وداش ها اکثرا امانت دار مردم بودند،به همین جهت اهل محل ،پول نقد وهر نوع نقدینه ویا اجناس گران قیمت خود را نزد آنها می گذاشتند وخود را آسوده وآرام می ساختند.گفتیم که کار اصلی لوطی ها وداش های سرشناس دارالخلافه ،حمایت از مظلومان وستمدیدگان بود که گاهی ببهای از دست دادن جانشان این وظیفه خطیر را به انجام می رسانیدند.

درمیان لوطی های قدیم تهران در یک قرن پیش ،چند چهره دوست داشتنی وسر شناس زندگی میکردند که مردم آن روزگاران از ایشان خاطرات غرور آمیزی دارند.معروفترین این لوطی ها ،لوطی صالح بود که چنانچه در جریان هستید امروزه در تهران گذری به این نام هم وجود دارد.ضمناً لوطی عظیم ولوطی اکبرخان ولوطی نایب ولوطی (سرمدار)هم از جمله لوطیهای معروف آن زمان بشمار می آمدند.لوطی صالح که پهلوان نامداری بود،مردی شریف وناموس دوستی بود.

لازم است در باره این لوطی صالح مواردی را بصورت خلاصه وار خدمت دوستان عرض کنم که وی ابتدا دلقک ناصرالدین شاه بوده ،درشوخی اهانت آمیزی به وی مورد غضب واقع شده متواری و معتکف عتبات میشود. در احوالاتش گفته شده مردی بوده سخی .حلیم ،باگذشت ،لوطی صفت،دستگیر،مومن به تمام معنا،در آن حد که در خشکسالی ای که همه از نمازباران ودیگر توسلات نا امید میشوند و پریشانحالی مردم مینگرد،روزی دنبک خود زیر بغل نهاده همراه اهالی بازارچه اش بطرف گورستان چهارده معصوم (بیرون دروازه ی حضرت عبدالعظیم ،سمت غرب)براه افتاده بالای گوری ایستاده ،سربرآسمان می نمایدو بر تنبک نواخته شروع به خواندن اشعارزیر می کند.

بحق مویه داران -به اشگ می گساران -به شرم زشت کاران -برمابه بار تو باران و

اندکین می گذرد که هوا تاریک ورعد وبرق شده باران می بارد.

یکی دیگراز لوطی معروف دیگر تهران آن زمان لوطی اکبر پامناری بود ،لوطی بزرگواری که در پامنار زندگی میکرد،او هم مثل لوطی صالح پهلوان وکشتی گیر بود وحاضر بود که جانش را فدای آرمان هایش بنماید.

باباشمل به چه کسانی می گفتند.

در تهران یک قرن پیش ،علاوه بر لوطی ها وداش ها ،عده ای بودند که پس از گذراندن مراحلی چند به مقام (باباشملی )نایل می شدند.معمولاً باباشمل ها که از داش ها و لوطیها بالاتر و برتر بودند از میان این دو طبقه برگزیده میگردیدند وبرای ترقی از داشی به مقام باباشملی می بایست ،مراحلی را طی میکردند.منجمله :علم کشیدن ،مرشد شدن در زورخانه و از همه اینها گذشته ،یک نفر باباشمل می بایست از لحاظ اخلاق داش مآبی ولیاقت وکفایت پیشکسوت سایران می شد.

باید توجه داشت که باباشمل شدن ومطاع گشتن در نزد روسا وریش سفیدان یک محله البته کار مشکلی بود وچقدر اخلاق ومحسنات مورد نیاز بود تا در میان اینهمه مردمان ساده دل ومتعصب وسخت گیر بتوان به مقامی رسید که هیچکس بر خلاف امر و اراده وی نتواند رفتاری را عرضه نماید و با اینکه هیچگونه قول وقراری ویا عهد و پیمان انتخابی وقبلی در کار نبود،همگی افراد مطیع ومنقاد باباشمل بودند واگر حادثه ای برای بابای حاضر پیش می آمد برای تعیین جانشین او حاجتی به انتخاب نداشتند،زیرا قبلاًهمه میدانستند که بعد از این باباشمل کدام یک از روسا و سردسته لیاقت این مقام را دارند وبدون دسته بندی وهو و جنجال وتبلیغ ،حق به حقدار ومرد شایسته می رسید

حسین منزوی را باید فرمانروای بلامانع غزلهای عاشقانه معرفی کرد.بخاطر اینکه وی تصاویر تغزلی را در یک متن زبانی خیلی شفاف و جاندار ارایه داد.او ضمن وفاداری به ساختار سنتی غزل، در زبان و دایره‌ی واژگان نیز نوآوری‌های دل‌نشینی را رقم زد. وی یکی از نوآوران غزل معاصر بود که غزل را با مایه‌های شعر نو بیان کرد .از دیده گاه من حسین منزوی را به گواهی غزل‌هایش باید ماندنی‌ ترین پرچم‌دار غزل عاشقانه در دهه‌های اخیر نامید. چون عشق در آثار او که اغلب غزل است، چنان زنده و پویاست که منزوی را به «شاعر همیشگی عشق» بدل کرده است. او خود درباره عشق در غزل می‌گوید: «هرچند پایگاه تغزل را عشق و عاشقی دانسته‌اند، ولی به گمان من، تغزل می‌تواند هر نوع حدیث نفسی را در بربگیرد، حتی اگر اجتماعی و عرفانی باشد.» حسین منزوی بی‌تردید یکی از قله‌های غزل معاصر فارسی به شمار می‌آید. این در حالی است که غزل عاشقانه در دورة معاصر به واسطه شهریار و تنی چند از غزل‌پردازان حرفه‌ای کشور به تثبیت رسیده است. رویکرد حسین منزوی به غزل عاشقانه با زبان نیمایی آغاز شده و با زبان سنتی گره خورده است. تفاوت این شاعر با شهریار و طیف غزل‌پردازان سنتی، در تصویرآفرینی‌های نو و بافت نرم تغزل به لحن صمیمانه است.

این شاعر غزل‌پرداز معاصر که در موجاموج شعر نو اصالت خود را حفظ نموده و به افراط نگرویده و نزد تحصیل‌کردگان و دانشگاهیان تشخیص خود را حفظ کرده، به‌عنوان چهره‌ای شاخص در غزل نو شهرت یافته است.

با توجه به اینکه او در قالب قدیمی غزل شعر می‌ گفت ، اما شاعری معاصر بود . « یکی دیگر از رازهای ماندگاری غزل منزوی چنانچه در اول عرایضم عرض کردم عشق است که موضوع تمام غزل ‌های اوست و البته موضوع عشق وقتی در غزل ریخته می‌ شود ، نمی‌ تواند به‌ تنهایی معاصر بودن را تضمین کرد ، بلکه مستلزم نگاه معاصر شاعر نیز هست ... آن چه به نظر من غزل منزوی را معاصر می‌کند ، زبان و بیان ویژه ، صور خیال ، نگاه متفاوت و مضامین معاصر اوست . »

باید عرض کنم در باره موسیقی هر شاعری در شعر فارسی هر چقدر که آشنایی ‌اش با موسیقی بیشتر باشد ، شعرش دلنشین ‌تر و روا‌ن‌ تر خواهد بود . حسین منزوی نیز سخت تحت تاثیر موسیقی بود و این به روانی و موسیقایی بودن کلامش کمک زیادی کرده است .او بیشتر غزل‌سرا بود هرچند گاهی شعر سپید هم می‌سرود.یکی دیگر از ویژگی‌های منزوی، زبان‌آگاهی اوست و همین زبان‌آگاهی، او را از دیگر شاعران متمایز می‌کند. در شعرهای اغلب غزلسرایان، سهل‌انگاری‌های زبانی وجود دارد، اما منزوی تا حد زیادی از این ایراد مبراست. دلیل این زبان‌آگاهی هم می‌تواند ذات مستعد منزوی باشد و هم می‌تواند سواد او و شناخت دقیقش از زبان فارسی باشد.حسین منزوی غزل را به شیوه ای شبیه به شعرنو می سرود و نظم فاخری را دنبال می کرد.منزوی گرچه در قالب قدیمی غزل شعر می گفت، اما شاعری معاصر بود.

او آنقدر زیبا غزل می گفت و تغزل در غزل هایش موج می زد که شعر سپیدش را تحت الشعاع قرار می داد.شاعران بزرگ روزگار، افرادی هستند که اشعارشان به صورت مثل رواج می یابد. منزوی این خصوصیت را داشت و شعرهایش در زبان مردم جاری شد. حال آنکه یکی از مشکلات غزل امروز ما این است که نمی تواند به صورت ضرب المثل در حافظه مردم جای بگیرد.روزگار جوانی منزوی از سال های 45 تا 57، روزگار رویکرد به مسائل اجتماعی و سیاسی بود. در آن روزگاری که غزل مهجور بود، کار منزوی و امثال او، کاری کارستان به شمار می رفت. امروز غزل گفتن شاید چندان دشوار نباشد، اما در آن دوره، زنده کردن غزل، کاری سترگ به شمار می رفت.

چنانچه خدمت دوستان عرض کردم ، منزوی عشق را در غزل زنده کرد و ابیاتی را که سرود .مجنون بیابان‎ها را به مجنون خیابانی و امروزی تبدیل و به جامعه معرفی کرد. عشق منزوی قابل لمس است و مانند سایر انسان‎ها در خیابان راه می‌رود و حرف می‌زند، در واقع عشق منزوی ماورایی نیست.سبک منزوی خاص است که شعر انتزاعی را کنار گذاشته و عینیت را جایگزین آن کرده است، به گونه‎ای که خود را جوجه ققنوس نیما معرفی می‎کند. زبان، موسیقی، تخیل و تفکر نوآورانه‎ای در شعر منزوی وجود دارد، به گونه‌ای که با خواندن شاهکارهای منزوی بدون این‌که نام وی در کنار کار باشد می‎توان تشخیص داد این اشعار برای شاعر امروزی و منزوی است؛ در واقع آثار وی امضای خود شاعر است، لذا به جرأت می‎توان گفت منزوی پدر غزل معاصر است.

منزوی زودتر از خیلی از هم‌نسلان خود مردمی بود و این مردمی بودن به معنای انقلابی بودن هم هست. او با مردم بود و این به سه شیوه در شعرش نمود داشته است. گاه در میان مردم برای آنها شعر می‌گفت و گاه در خلوت خود باز هم برای آنها می‌گفت. تمام این مقوله‌ها را می‌توان در شعر منزوی دید و جست. برخی او را شاعر آیینی نمی‌دانند، حال آنکه منزوی بیش از 30 شعر برای بزرگان دینی سروده است، بدون اینکه به این امر تظاهر کند؛ چرا که همه این اشعار از عمق وجود او نشأت می‌گرفت و به مرحله ظهور می‌رسید. برای شناختن منزوی باید بارها آثار او را خواند و بررسی کرد.من همیشه منزوی را شاعری برای فرداها نامیده ام .تمامی این ویژگی ها باعث شده است تا منزوی محدود به یک زمان خاص نباشد. زیرا منزوی هم شاعر امروز است و هم شاعر فرداها. مانند حافظ که هم شاعر عصر خودش بود، هم شاعر امروز و هم شاعر فرداها. این از همراهی منزوی با عصر و زمان خودش نشأت می‌گیرد. او را در غزلش یک انسان نوگرا می‌بینیم، در شعر نیمایی الهام‌گیرنده دقیقی از این سروده‌ها می‌یابیم و در نهایت او را آگاه به شعر آزاد درمی‌یابیم. در حوزه ترانه هم او این ویژگی را دارد؛ شاعری است که روح ترانه را در این موقعیت درک می‌کند.

و امازندگینامه کوتاه ومختصرش

حسین منزوی در سال 1325 در زنجان در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد. وی از سنین جوانی سرودن شعر را آغاز کرد و در سال 1346 به عنوان شاعر خود را مطرح کرد و غزل‌های او مورد توجه غزل‌سرایان قرار گرفت.

منزوی در سال 1346 وارد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران . اما این رشته را رها کرد و به جامعه‌شناسی رو آورد اما این رشته را نیز ناتمام رها کرد و در سال 1350 مجموعه شعر حنجره زخمی تغزل ‌‏را منتشر کرد.این کتاب در بخش شعر جهان‌‏ جایزه فروغ فرخزاد که در آن دوران جزء معتبرترین جوایز ادبی کشورمان بود را به دست آورد.‌پس از انتشار این کتاب در صداو سیما مشغول به کار شد و در این دوران برنامه یک شعر یک شاعر را تهیه وکارگردانی کرد.

در همین دوران منزوی بسیاری از ترانه‌ها و تصنیف‌هایش را ساخت و تعدادی از آنها مورد توجه قرار خوانندگان مطرح آن روز قرار گرفت.وی مدتی مسئول صفحه شعر مجله ادبی رودکی بود و در سال نخست انتشار مجله سروش نیز با این مجله همکاری داشت. در سال‌های پایانی عمر به زادگاه خود بازگشت و تا زمان مرگ در این شهر باقی ماند.حسین منزوی هرگز کار دولتی نداشت و تنها با انتشار شعرهایش گذران عمر کرد. وی در شعر سپید نیز دستی داشت، موسیقی را خوب می شناخت و صدا و خط خوبی نیز داشت. حسین منزوی در سال1383 پس از مدتها رنج از بیماری قلبی در بیمارستان شهید رجایی تهران درگذشت.

و من همیشه دیر رسیدم
شاید
هر بار با قطار قبلی
باید می‌­آمدم
وقتی که جامه‌­دانم را می­بستم
پیراهنم به یاد تو تا می­خورد
و خواب اهتزازش را
می‌­دید
وقتی رسیدم اما ...
آه!
با آن جنین خواب­های هزاران سال
چه باید
می­کردم؟
پیراهن من آیا
باید به قامتش
کفنی می­شد
می‌­پوسید؟
تقدیر من همیشه چنین بود
و شاید این طلسمی است
که تا همیشه دست نخواهدخورد
روزی کنار رودی
مردی کلید بختش
در آب
افتاد
و آن کلید را
شیطان‌­ترین ماهی‌­ها
بلعید
و سوی دوردست‌­ترین دریاها
گریخت
و یک نفر که پیش­تر از من رسید
صیاد شاه‌ماهی شد
و من دوباره دیر رسیدم
قلاب من گلوی مرا می‌­درد
و تو به هیات پریان
در آب­های دور
تنت را
می‌­شویی

دیدن کمتر

حسین منزوی

شعر زیبا حسین منزوی برای دخترش غزل

دخترم! بند دلم غمگینم!

شیشه عمر غبار آگینم!

جوجه گم شده در توفانم!

شاخه خم شده از بارانم!

ای جگر پاره ام! ای نیمه من !

میوه عشق سراسیمه من!

گل پیوند دو غربت! غزلم!

حاصل ضرب دو حسرت!غزلم!

ارث عصیان معمایی من!

امتدادخط تنهایی من!

ساقه سرزده از نخل تنم!

جویی از سیل خروشان که منم!

کوکب بخت شبالوده من!

غزل طبع تبالوده من!

غزلم! آینه اندوهم!

بانک افکنده طنین در کوهم!

***
پدرت خرد و خراب و خسته

خسته ای بر همگان در بسته

خانه جن زده متروک است

که پر از همهمه مشکوک است

روح ها-خاطره ها-اینجایند

می روند از دلم و می آیند

یادها خیل کفن پوشانند

جز من از هر که فراموشانند

کدرم پنجره بازم نیست

کسلم رخصت آوازم نیست

***
در پی همقدمی همنفسی

ایستادم که تو از ره برسی

آمدی ؟ باز کن این پنجره را

پر از آواز کن این حنجره را...

از : حسین منزوی

از زیبا ترین و معروف ترین شعر های حسین منزوی

دریای شور انگیز چشمانت چه زیباست

آن جا که باید دل به دریا زد همین جاست

در من طلوع آبی ِ آن چشم ِ روشن

یادآور ِ صبح ِ خیال انگیز ِ دریاست

گل کرده باغی از ستاره در نگاهت

آنک چراغانی که در چشم ِ تو برپاست

بیهوده می کوشی که راز ِ عاشقی را

از من بپوشانی که در چشم ِ تو پیداست

ما هر دُوان خاموش ِ خاموشیم ، اما

چشمان ِ ما را در خموشی گفت و گوهاست

****

دیروزمان را با غروری پوچ کـشتیم

امروز هم زان سان ، ولی آینده ماراست

دور از نوازش های دست مهربانت

دستان ِ من در انزوای خویش تنهاست

بگذار دستت راز ِ دستم را بداند

بی هیچ پروایی که دست ِ عشق با ماست

حسین منزوی

«روحش شاد ویادش گرامی باد»

بسم الله الرحمن الرحیم

روزها و دقایق سحرت را برایم آنچنان قرار ده

که چونان مقربان درگاهت

این سراپا آلوده نیز به نجوا در آید و با تو بگوید :

به نظر من شخصیت و آثار استاد شهریار ویژگی‌هایی دارد که تنها منحصر به شهریار است و در بزرگان این همه مؤلفه باهم جمع نشده؛ او به معنی درست کلمه «شاعر ملی» بوده و هست. به لحاظ وسعت مخاطب، خوانندگان و شنوندگان باید بگویم که مخاطب شعر او هم خواص و هم عموم مردم هستند.شهریار از نخستین شاعرانی بود که به انقلاب بزرگ مردمش ایمان آورد و تا روزهای آخر نیز در کنار آنان و همسنگرشان بود و از ارزش‌های انقلاب اسلامی دفاع کرد. استاد شهریار در زمان جنگ و هجوم بیگانه به کشور مردم را تنها نگذاشت، شعرهای حماسی سرود و در آنها ررمندگان وطن ستایش می‌کرد و با رجوع پیکر‌های پاک آنها عزادار می‌شد و باز هم شعر می‌سرود.

به نظر حقیر اصولاً شرح حال و خاطرات زندگی شهـریار در خلال اشعـارش خوانده می شود و هـر نوع تـفسیر و تعـبـیـری كـه در آن اشعـار بـشود به افسانه زندگی او نزدیك است و حقـیـقـتاً حیف است كه آن خاطرات از پـرده رؤیا و افسانه خارج شود.

گو اینكه اگـر شأن نزول و عـلت پـیـدایش هـر یك از اشعـار شهـریار نوشـته شود در نظر خیلی از مردم ارزش هـر قـطعـه شاید ده برابر بالا برود، ولی با وجود این دلالت شعـر را نـباید محـدود كرد.
شهـریار یك عشق اولی آتـشین دارد كه خود آن را عشق مجاز نامیده. در این كوره است كه شهـریار گـداخـته و تصـفیه می شود. غالـب غـزل هـای سوزناك او، كه به ذائـقـه عـمـوم خوش آیـنـد است، یادگـار این دوره است. این عـشـق مـجاز اسـت كـه در قـصـیـده ( زفاف شاعر ) كـه شب عـروسی معـشوقه هـم هـست، با یك قوس صعـودی اوج گـرفـتـه، به عـشق عـرفانی و الهـی تـبدیل می شود. ولی به قـول خودش مـدتی این عـشق مجاز به حال سكـرات بوده و حسن طبـیـعـت هـم مـدتهـا به هـمان صورت اولی برای او تجـلی كرده و شهـریار هـم با زبان اولی با او صحـبت كرده است.
بعـد از عـشق اولی، شهـریار با هـمان دل سوخـته و دم آتـشین به تمام مظاهـر طبـیعـت عـشق می ورزیده و می توان گـفت كه در این مراحل مثـل مولانا، كه شمس تـبریزی و صلاح الدین و حسام الدین را مظهـر حسن ازل قـرار داده، با دوستـان با ذوق و هـنرمـنـد خود نـرد عـشق می بازد. بـیـشتر هـمین دوستان هـستـند كه مخاطب شعـر و انگـیزهًَ احساسات او واقع می شوند. از دوستان شهـریار می تـوان مرحوم شهـیار، مرحوم استاد صبا، استاد نـیما، فـیروزكوهـی، تـفـضـلی، سایه، و چـند نـفر دیگـر را اسم بـرد.

شرح عـشق طولانی و آتـشین شهـریار در غـزل هـای ماه سفر كرده، توشهً سفـر، پـروانه در آتـش، غـوغای غـروب و بوی پـیراهـن مشـروح است و زمان سخـتی آن عـشق در قـصیده " پـرتـو پـایـنده " بـیان شده است و غـزل هـای یار قـدیم، خـمار شـباب، ناله ناكامی، شاهـد پـنداری، شكـرین پـسته خاموش، تـوبـمان و دگـران ، نالـه نومیـدی ، و غـروب نـیـشابور حالات شاعـر را در جـریان آن عـشق حكـایت می كـند. شهـریار در دیوان خود از خاطرات آن عـشق غزل ها و اشعار دیگری دارد از قـبـیل حالا چـرا، دستم به دامانـت و ... كه مطالعـهً آنهـا به خوانندگـان عـزیز نـشاط می دهـد.

عـشق هـای عارفانه شهـریار را می توان در خلال غـزل هـای انتـظار، جمع و تـفریق، وحشی شكـار، یوسف گـمگـشته، مسافرهـمدان، حراج عـشق، ساز صبا، و نای شـبان و اشگ مریم، دو مرغ بـهـشتی، و غـزل هـای ملال محـبت، نسخه جادو، شاعـر افسانه و خیلی آثـار دیگـر مشاهـده كرد. برای آن كه سینمای عـشقی شهـریار را تـماشا كـنید، كافی است كه فـیلمهای عـشقی او را كه از دل پاك او تـراوش كرده ، در صفحات دیوان بـیابـید و جلوی نور دقـیق چـشم و روشـنی دل بگـذاریـد. هـرچـه ملاحـظه كردید هـمان است كه شهـریار می خواسته زبان شعـر شهـریار خـیلی ساده است.

محـرومیت و ناكامی های شهـریار در غـزل هـای گوهـر فروش، ناكامی ها، جرس كاروان، ناله روح، مثـنوی شعـر، حكـمت، زفاف شاعـر، و سرنوشت عـشق به زبان خود شاعر بـیان شده و محـتاج به بـیان من نـیست.
خیلی از خاطرات تـلخ و شیرین شهـریار از كودكی تا امروز در هـذیان دل، حیدر بابا، مومیایی و افسانه ی شب به نـظر می رسد و با مطالعـه آنهـــا خاطرات مزبور مشاهـده می شود. شهریارروشن بین است واز اول به وسیله رویا هدایت می شده است .دو خواب او که در بچگی واوایل جوانی دیده ،معروف است ودیگران هم نوشته اند.

اولی خوابی است كه در سیزده سالگی موقعـی كه با قـافله از تـبریز به سوی تهـران حركت كرده بود، در اولین منزل بـین راه - قـریه باسمنج - دیده است؛ و شرح آن این است كه شهـریار در خواب می بـیـند كه بر روی قـلل كوهـها طبل بزرگی را می كوبـند و صدای آن طبل در اطراف و جـوانب می پـیچـد و به قدری صدای آن رعـد آساست كه خودش نـیز وحشت می كـند. این خواب شهـریار را می توان به شهـرتی كه پـیدا كرده و بعـدها هـم بـیشتر خواهـد شد تعـبـیر كرد.

خواب دوم را شهـریار در 19 سالگـی می بـیـند، و آن زمانی است كه عـشق اولی شهـریار دوران آخری خود را طی می كـند و شرح خواب به اختصار آن است كه شهـریار مـشاهـده می كـند در استـخر بهـجت آباد (قـریه ای واقع در شمال تهـران كه سابقاً آباد و با صفا و محـل گـردش اهـالی تهـران بود و در حال حاضر جزو شهـر شده است) با معـشوقهً خود مشغـول شـنا است و غـفلتاً معـشوقه را می بـیـند كه به زیر آب می رود، و شهـریار هـم به دنبال او به زیر آب رفـته ، هـر چـه جسـتجو می كـند، اثـری از معـشوقه نمی یابد؛ و در قعـر استخر سنگی به دست شهـریار می افـتد كه چـون روی آب می آید ملاحظه می كـند كه آن سنگ، گوهـر درخشانی است كه دنـیا را چـون آفتاب روشن می كند و می شنود كه از اطراف می گویند گوهـر شب چـراغ را یافته است. این خواب شهـریار هـم بـدین گـونه تعـبـیر شد كه معـشوقـه در مـدت كوتاهی از كف شهـریار رفت و در منظومهً ( زفاف شاعر ) شرح آن به زبان شهـریار به شعـر گـفـته شده است و در هـمان بهـجت آباد تحـول عـارفانه ای به شهـریار دست می دهـد كه گـوهـر عـشق و عـرفان معـنوی را در نـتـیجه آن تحـول می یابد.

شعـر خواندن شهـریار طرز مخصوصی دارد - در موقع خواندن اشعـار قافـیه و ژست و آهـنگ صدا ، هـمراه موضوعـات تـغـیـیر می كـند و در مـواقـع حسـاس شعـری ، بغـض گـلوی او را گـرفـته و چـشـمانـش پـر از اشك می شود و شـنونده را كاملا منـقـلب مـی كـند.
شهـریار در موقعـی كه شعـر می گـوید به قـدری در تـخـیل و اندیشه آن حالت فرو می رود كه از موقعـیت و جا و حال خود بی خـبر می شود.

شهـریار بجـز الهـام شعـر نمی گفت. اغـلب اتـفاق می افـتد كه مـدتـهـا می گـذرد، و هـر چـه سعـی می كـند حتی یك بـیت شعـر هـم نمی تـواند بگـوید. ولی اتـفاق افـتاده كه در یك شب كه موهـبت الهـی به او روی آورده، اثـر زیـبا و مفصلی ساخته است. هـمین شاهـكار تخـت جـمشید، كـه یكی از بزرگـترین آثار شهـریار است، با اینكه در حدود چـهـارصد بـیت شعـر است در دو سه جـلسه ساخـته و پـرداخـته شده است.

شهـریار دارای تـوكـلی غـیرقـابل وصف داشت، و
خـدا شـناسی و معـرفـت شهـریار به خـدا و دیـن در غـزل هـای جـلوه جانانه، مناجات، درس محـبت، ابـدیـت، بال هـمت و عـشق، دركـوی حـیرت، قـصیده تـوحـید، راز و نـیاز، و شب و عـلی مـندرج است.
عـلاقـه به آب و خـاك وطن را شهـریار در غـزل عید خون و قصاید مهـمان شهـریور، آذربایـجان، شـیون شهـریور و بالاخره مثـنوی تخـت جـمشـید به زبان شعـر بـیان كرده است. الـبـته با مطالعه این آثـار به مـیزان وطن پـرستی و ایمان عـمیـقـی كه شهـریار به آب و خاك ایران و آرزوی تـرقـی و تـعـالی آن دارد، پـی بـرده می شود.

تـلخ ترین خاطره ای شهـریار ، مرگ مادرش است كه در روز 31 تـیرماه 1331 اتـفاق افـتاد . حـالـتی كه از آن مـرگ به شهـریار دست داده ، در منظومه ی ای وای مادرم نشان داده می شود. تا آنجا كه می گوید:
می آمدیم و كـله من گیج و منگ بود
انگـار جـیوه در دل من آب می كـنند
پـیـچـیده صحـنه های زمین و زمان به هـم
خاموش و خوفـناك هـمه می گـریختـند
می گـشت آسمان كه بـكوبد به مغـز من
دنیا به پـیش چـشم گـنهـكار من سیاه
یك ناله ضعـیف هـم از پـی دوان دوان
می آمد و به گـوش من آهـسته می خلیـد:
تـنـهـا شـدی پـسـر!

استاد محمدحسین بهجت تبریزی در اوایل شاعری، از تخلص «بهجت» در اشعار خود استفاده می کرد. روزی به این فکر می افتد که تخلّص شعری جدیدی برگزیند. از آن جا که از دوره کودکی به حافظ شیرین سخن ارادت خاصی داشت، در این کار از او استمداد می کند. پس از اهدای حمد و سوره ای به روان خواجه شیراز، به دیوان ایشان مراجعه می کند و این مصرع در جلو چشمش نمایان می شود: «که چرخ سکه دولت به نام شهریاران زد». سیدمحمّد حسین از دیدن این مصرع ابرو در هم می کشد و خطاب به خواجه شیراز می گوید: «اگر نمی شناختمت، می گفتم مسخره ام می کنی این کلاه برای سرما بسیار گشاد است! شاعر جوانی چون من کجا و تخلّصی مثل شهریار کجا؟» آن گاه دوباره پس از تکرار حمد و سوره ای تفألی به دیوان حافظ می زند. این بار نیز این مصرع می آید: «روم به شهر خود و شهریار خود باشم». شهریار لبخندی می زند و می گوید: «لطف آنچه تو اندیشی، حکم آنچه تو فرمایی»! از آن تاریخ استاد محمدحسین بهجت تبریزی، تخلّص «شهریار» را برای خود برمی گزیند.

اوّلین شعرهای شهریار

استاد محمد حسین شهریار اوّلین شعر خود را در سن چهارسالگی سروده است. فرزند بزرگ وی در این باره می گوید: «پدرم اولین شعرش را در چهارسالگی سروده و آن موقعی بوده که کمک کار مادرشان رویّه (رقیّه) خانم، برای نا هار ایشان آب گوشت تهیه کرده بود، ولی پدرم چون برنج را بیشتر دوست می داشت به وی گفته بود:

یعنی خواهررقیه، ای تاج سر من، گوشت را به سگ بده. برای من کته درست کن».

بنا بر نقل دیگر استاد شهریار در دوره طفولیّت، پس از یک دعوای کودکانه با مادر خود، وقتی از کار خود پشیمان می شود، اوّلین شعر فارسی خود را با این مطلع می سراید:

من گنه کارشدم وای به من مردم آزار شدم وای به من

خاطره ای از اولین شعرخوانی

خانم شهرزاد بهجت تبریزی، دختر استاد شهریار، می گوید: «پدرم در ضمن خاطرات کودکی اش درباره اوّلین سال های آغاز شعرسرایی خود می گفتند: روزی با بچه های محل مشغول بازی بودم بعد از مراجعت به خانه به درخت بزرگی که در وسط حیات خانه بود خیره شدم و شروع به خواندن شعر کردم؛ سخنان موزونی که نمی دانستم چگونه به مغز و زبان من می آمدند. ناگهان پدرم مرا صدا کرد. وقتی با صدای پدر به طرف او برگشتم، با حالتی تعجب آمیز پرسید: این اشعار را کجا یاد گرفتی؟ گفتم: کسی اینها را به من یاد نداده. خودم می گویم. اول باور نکرد، ولی بعد از این که مطمئن شد، در حالی که صدایش از شوق می لرزید، با صدای بلند مادرم را صدا کرد و گفت: «کوکب بیا ببین چه پسری دارم...».

اوّلین مجموعه شعر شهریار

نخستین منظومه ای که از شهریار به چاپ رسیده است مثنوی «روح پروانه» است که به دنبال آن در سال 1310 بخشی از اشعار وی با مقدمه بزرگانِ ادبِ آن روزگار، نظیر ملک الشعرای بهار و سعید نفیسی، به همت کتابخانه خیام چاپ و منتشر شد. ملک الشعرای بهار که خود شاعری زبردست بود، درباره شعر شهریار گفته است: «او نه تنها افتخار ایران، بلکه افتخار شرق است». نقل می کنند روزی در مجلسی که جمعی از شاعران و فرزانگان در آن حضور داشتند، ملک الشعرای بهار می گویند: «من از وقتی که این کتابچه شهریار را به دست آوردم، هر وقت می خواهم شعر بگویم، آن را باز می کنم و چند غزل از آن را می خوانم طبعم را تشحیذ می کنم». این در حالی بود که بیش از 23 بهار از عمر شهریار سپری نمی شد.

چاپ دیوان شهریار

کلیات اشعار شهریار در سه مجلد به چاپ رسیده است و مجموعه اشعار وی را بالغ بر پانزده هزار بیت ذکر کرده اند. استاد شهریار خود درباره چاپ کلیات اشعارشان می گویند: «بعد گرفتار شهریور 1320 شدم من اصلاً حقّ حیات نداشتم. نه اسمی از من گذاشتند، نه شعری چاپ می کردند. امّا خود شعر پا می گرفت و جلو می رفت. هرچه خواستند آن را بپوشانند ممکن نشد». چاپ مجموعه اوّل آثار شهریار در سال 1325 شروع شد، ولی مدت ها در چاپخانه ماند و سرانجام در سال 1329 منتشر شد. استاد شهریار به دوستان خود که در صدد برآمده بودند دیوان او را به چاپ برسانند، می نویسد: «اشعاری که گفته ام خوب دارد، بد هم دارد. همه اینها محتاج رسیدگی و مرور است. باید آنچه قابل و ناقابل است از یکدیگر تفکیک شود. خیلی[ها] شعر می گویند [و] چاپ می کنند [ولی] شاعر و نویسنده ای احترام خود را مرعی می دارد که برای خواننده اش احترامی قایل شود. همه چیز را نمی شود چاپ کرد».

ویژگی شعر شهریار

بیشتر اشعار شهریار به مناسبت حال و مقال سروده شده و از این روست که شاعر همه جا، حتی در بلندترین غزل های خود که با سخن استادان بزرگ شعر پارسی برابری می کند، از آوردن لغات و تعبیرات روز و اصطلاحات معمول عامیانه امساک نمی کند و تنها صبغه زمان است که شعر او را از سخنِ گویندگانِ قدیم جدا می سازد. طبع شهریار در قالب گیری بسیار قوی است. کلمات زیبا و قافیه های سنگین را با تردستی و چالاکی شکار می کند. فکر و اندیشه و مضامین نو را با مصالحی که غالبا از استادان قدیم به عاریه گرفته، کار می گذارد. شمع و شاهد و اشک و چاه و غم کار او هستند، ولی شهریار در این لباس فاخر کهنه دیگران، آزاد و مستقل است.

حیرت بزرگان

در یکی از سفرهای استاد شهریار به تهران، به دیدن استاد جلال الدین همایی می روند. استاد همایی پس از استقبال گرمی که از شهریار می کنند از گذشته ها یاد کرده به همراهان استاد شهریار در آن مجلس می گویند: وقتی استاد شهریار این شعر «جویبار دیده» را منتشر کرد، استادان بزرگ شعر و ادبیات انگشت حیرت به دندان گرفتند؛ زیرا در آن موقع سنّشان خیلی کم بود و باور نمی شد که این شعر از شهریار جوان باشد.

ناشناخته ترین شاعر معاصر

مرحوم استاد مهرداد اوستا درباره شاعر بزرگ معاصر، استاد سید محمّدحسین شهریار، می گویند: «بی تردید در میان سخنوران روزگار، از طلوع شعر دری که با سلطان شاعران، رودکی سمرقندی، آغاز می شود، تاکنون کم تر شاعری به روزگار خویش به نام و آوازه ای هم چون شهریار دست یافته است.... شهریار با این که از آوازه و نامی استثنایی بهره ور است، یکی از ناشناخته ترین شاعران معاصر پارسی است... شهریار مداومتی بسیار در قرآن کریم که منشأ فیض های بی کران و کرامات بی حصر و حد است داشته و همین کتاب، که آبشخور همه حکما و عرفا بوده است و از این پس تا پایان قیامت هم خواهد بود، تازگی و جزالتی به سخن استاد داده است که وی را از اماثل و اقران ممتاز ساخته است».

واما زندگینامه

شهریار در سال 1285 خورشیدی در شهر تبریز متولد شد. دوران کودکی را -به علت شیوع بیماری در شهر- در روستاهای قابش قورشاق و خشگناب بستان آباد سپری نمود. پدرش حاج میرآقا بهجت تبریزی نام داشت که در تبریز وکیل بود. پس از پایان سیکل در تبریز، در سال 1300 برای ادامه تحصیل از تبریز عازم تهران شد و در مدرسه دارلفنون تا سال 1303 و پس از آن در رشته پزشگی ادامه تحصیل داد.

حدود شش ماه پیش از گرفتن مدرک دکتری به‌علت شکست عشقی و ناراحتی خیال و پیش‌آمدهای دیگر ترک تحصیل کرد. پس از سفری چهارساله به خراسان برای کار در اداره ثبت اسنادمشهدو نیشاپور، شهریار به تهران بازگشت. در سال 1313که شهریار در خراسان بود، پدرش حاج میرآقا خشگنابی درگذشت. او به‌سال 1315 در بانک کشاورزی استخدام و پس از مدتی به تبریز منتقل شد.دانشگاه تبریز شهریار را یکی از پاسداران شعر و ادب میهن خواند و عنوان دکترای افتخاری دانشکده ادبیات تبریز را نیز به وی اعطا نمود.

فیش حقوقی شهریار در سال 1319

در سال‌های 1329 تا 1330 اثر مشهور خود -حیدر بابایه سلام- را می‌سراید. گفته می‌شود که منظومه حیدربابا به ۹۰ درصد از زبان‌های جهان ترجمه و منتشر شده‌است. در تیر 1331 مادرش درمی‌گذرد. در مرداد 1332 به تبریز آمده و با یکی از بستگان خود به‌نام «عزیزه عبدالخالقی» ازدواج می‌کند که حاصل این ازدواج سه فرزند -دو دختر به نام‌های شهرزاد و مریم و یک پسر به نام هادی- می‌شود.

شهریار پس از انقلاب اسلامی شعرهایی در مدح [نظام جمهوری اسلامی] سرود. وی در روزهای آخر عمر به‌دلیل بیماری در بیمارستان مهر تهران بستری شد و پس از مرگ در 27شهریور سال 1367 بنا به وصیت خود در مقبره الشعرای تبریز به خاک سپرده میشود.

نمونه‌ای از غزل شهریار:

آمدی جانم به قربانت ولی حالاچرا ؟ بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا ؟

می خواهم گزیده ای از شعر حیدربابایه سلام را با ترجمه اش را به نگارشدر بیاورم ولی اول باید بدانیم حیدر بابا کیست ویا در کجاست .حیدربابا نام کوهى در زادگاه استاد محمد حسین بهجتى تبریزى ملقب به شهریار است

حیدربابا سندى زنده است ، و پرده اى رنگین و برجسته از زندگى در روستا را نشان مى دهد . مضمون اغلب بندهاى آن شایستة ترسیم و نقاشى است . زیرا از طبیعت جاندار سرچشمه مى گیرد . قلب پاک و انسان دوستِ شهریار بر صحنه ها نور مى ریزد و خوانندگان شعرش را به گذشت هاى دور مى برد . نیمى از این منظومه نامنامه و یادواره است که شاعر در آن از خویشان وآشنایان و مردم زادگاه خود و حتى چشمه ها و زمینها و صخره هاى اطراف خشگناب نام مى برد و هر یک را در شعر خود جاودانگى مى بخشد .

یکی از ویژه‌گی‌های شعر خوب آن است که علاوه بر داشتن تصویرخوب، زبان نرم و روان و وزن مناسب، طوری باشد که به دل خواننده بنشیند. واین امر فقط زمانی امکان‌پذیراست که صداقت و صمیمیت در کلام شاعر باشد و برجسم و روح خواننده‌ اثر بگذارد.در اشعار دکتر شفیعی‌کد کنی‌چند ویژگی ‌به‌ چشم‌ می‌خورد: شاعر به‌ سنت‌های ‌ادبی‌ ایران ‌و اسلام‌ دلبستگی ‌دارد و این‌ رایحه ‌فرهیختگی ‌را در اشعار خود به ‌بهترین‌ نحو منعکس‌کرده‌ است.

دیگر اینکه ‌طبیعت ‌و محیط طبیعی ‌استان‌ خراسان ‌را در اشعار خود آشکار کرده‌ و خواننده ‌را با آمیزه‌ای ‌از خاطرات ‌تاریخی ‌خود و طبیعت‌ عبوس‌ خراسان‌ آشنا می‌سازد. اشعار دکتر کدکنی ‌غالبا رنگ ‌اجتماعی ‌دارد و اوضاع‌ جامعه‌ ایران ‌در دهه‌های‌ چهل ‌و پنجاه ‌شمسی ‌در شعر او به ‌صورت‌تصاویر، رمزها و کنایه‌ها جلوه‌گراست. شفیعی از شاعرانی است که می تواند شعر های جاودانه و شاهکارهای هنری بیافریند . زبانی نرم و پرتوان دارد و تصاویر خیال انگیز در شعر وی به اوج میرسد

بایدبگویم در شعر های محمد شفیعی کدکنی اثری از مغلق گویی و یا پر گویی دیده نمی شود زبانی نرم و پرتوان دارد ،تصاویر خیال در شعر او به اوج می رسد.او هرگز به دنبال وزن های عجیب و غریب نمی رود و قافیه را همچون عنصری خارج از شعر تصور نمی کند.اشعار او غالبا رنگ اجتماعی دارد.اوضاع جامعه ی ایران در دهه ی چهل و پنجاه ،در شعر او به صورت تصویرها و رمزها و کنایه ها منعکس می شود.م.وی شاعری است که از فرهنگ چند صدایی برخوردار است . هر خواننده ای پس از ورود در دیوان شاعر وقوف بر زیبایی های شعری این شاعر به نوعی کثرت گرایی فرهنگی در دیوان شاعر پی خواهد برد . شفیعی کدکنی در پنج زمینه پلورالیسم برخوردار است 1- زمان 2- تصویر و تخیل 3- موسیقی 4- عاطفه 5- اندیشه. زبان شاعر زبان صرفاً خراسانی نیست اگر چه اتیان آن کلمات محلی تا حدودی برای شاعر تشخیص سبکی پدید آورده است .

ولی این بدان معنی نیست که شاعر از دیگر گونه های زبانی استفاده نمی کند . شاعر از زبان معیار و زبان کلاسیک نیز بهره می گیرد . پس در زمینه زبان تک منبعی نیست و تصاویری شعری شاعر نیز تک بعدی نیست بلکه در هر دو زمینه محور افقی و محور عمودی خیال توانایی هایی از خود بروز داده است .م.سرشک (لقب محمد شفیعی کد کنی ) شاعری نماد گراست،اما آنچه درباره ی نماد های به کار رفته در مجموعه های شعریش گفتنی است این است که این نمادها یا از عناصر و پدیده های مربوط به طبیعت اخذ و اقتباس شده و یا متن میراث های فرهنگی وادبی واساطیری گذشته فارسی برگرفته شده اند.شعر شفیعی کدکنی بیش از دیگر شاعران معاصر به پشتوانه فرهنگ و ادب کلاسیک تکیه دارد .کدکنی با زیر و بم الفاظ فارسی بسیار آشناست و در ابداع ترکیب های زیبا و نو خلاقیت فراوان دارد.او در شعر از دیدگاهی انسانی و اجتماعی سخن می گوید و اندیشه ها و دریافت ها و پدیده های زیبای جهان شاعرانه ی خود را به صورتی دلکش و پر تاثیر به خواننده عرضه می دارد.صبغه ی دینی اشعار شفیعی کدکنی نیز یکی از ویژگی های قابل توجه است.بسیاری از واژه ها،مضامین و مفاهیم اشعارش از متن فرهنگ و تمدن اسلامی اقتباس شده است.روایی بودن اشعار ،استفاده از عنصر تکرار،تاثیر پذیری از ساخت نحوی کهن به ویژه ساخت نحوی سبک خراسانی،صورت و ساخت مکالمه ای و وجود رنگ مایه ی فلسفی در اشعار شفیعی کدکنی از دیگر ویژگی های اشعار اوست.

شفیعی با اینکه در اشعار خود شدیداً اجتماع گرا و نوع دوست هست ولی هرگز شعر و تحقیق را ابزاری برای اثبات و اظهار تمایلات سیاسی و حزبی نکرد.خودش درباره ی این موضوع چنین می گوید « هیچ گاه جذب هیچ یک از این سازمان ها نشدم ، بعد از انقلاب هم که سیاسی شدن مد روز شده بود و هر کسی که از اصل سیاسی و حزبی دورمانده بود.

شفیعی در شعرسرایی از نیما سخت‌گیرتر است. نیما معتقد است که قافیه زنگ قافله است. حتی خود شاملو که وزن را رعایت نمی‌کند ولی قافیه را رعایت می‌کند. آخر هر بندی باید قافیه را رعایت کرد. شفیعی هم درآوردن ساختارهای مکانیکی و استفاده از موسیقی‌های کناری (قافیه و ردیف) و درونی و ریتم حساس و دقیق است:

شاخه گل بر کفش
خم کرده سر بر شیشه سردی
کز افق در خویش دارد قوسی از زنگار
زن به روی صندلی خاموش
در کران بی‌کرانی
در زلال خواب
شسته خود از اندیشه‌ها و کار
همچنان آن شاخه گل در کفش لرزان
گاه گه بیدار
گه در خواب
ایستگاهی در قفای ایستگاهی می‌رسد دشوار....
این قافیه‌ها را اتفاقی نیاورده است، او شاعر سختگیری است.

او طی‌ آشنایی‌ با ‌نیما یوشیج سبک‌ شعر‌نو را انتخاب‌ کرد. پس از این او قالب و بیان سنتی را رها کرد و به سوی شکل و زبان شعر نیمایی روی آورد و نیز شعرغنایی و تغزلی را تقریبا کنار گذارد و به شعراجتماعی و حماسی جدید پرداخت. این تغییر و تحول درمجموعه “شبخوانی” و از “زبانِ برگ” به‌خوبی نمایان است. در دفتر”از زبان برگ”، سراینده به واسطه‌ی گرایش به طبیعت در حال‏ ناب بودگی آن، کم‏‌وبیش از تلاطم‏های اجتماعی دور مانده و مفهوم‏‌ها و تعبیرهایی به کاربرده‌است که زندگانی جدال‌‏آمیز آدمی را درفضای‏ بی‏غلّ وغش و معصومانه‌ی طبیعی منحل کرده‌است شعر زیبای در حضور باد از دفتر ” از زبان برگ” یک نمونه‌از اشعار نیمایی اوست:

کلماتم را
در جوی سحر می‌شویم
لحظه‌هایم را
در روشنی باران‌ها
تا برای تو شعری بسرایم روشن
تا که بی‌دغدغه بی‌ابهام
سخنانم را
در حضور باد
این سالک دشت و هامون
با تو بی پرده بگویم
که تو را
دوست می‌دارم تا مرز جنون

اشعار شفیعی کدکنی پر ازاستعاره‏ها و مضامین مشخص، دیدنی و شنیدنی، نغمه‎ی آوایی، تجانس حروف و وزن و ضرب مناسب و مضامین‏ فرهنگی مستقر و معهود است. در شعر” عبور” سفربرای شاعر ادامه دارد و شب از کناره می‌رود. شاعر در ترن نشسته … شب به پایان رسیده‌است و روز می‌آید. او از پنجره به بیرون نگاه می‌کند. طبیعت در برابر چشم‌های او گسترده‌است. او از هیاهوی شهر، ازمیان دیوارها و از خشکی بیرون آمده‌است. ناگهان به زمزمه درمی‌آید. زمزمه باید آهنگی داشته باشد و این آهنگ را ترن برایش می‌نوازد … برای زمزمه شاعرآهنگ کافی نیست و احتیاج به کلمه نیز دارد و کلمه‌ها باید معنایی را برسانند. این‌ها به دانستگی شاعر می‌آید. سفر برای او رهایی از شهر و بازگشت به طبیعت است. شاعر بیشتر نگاه می‌کند و نگاه‌او تبدیل به‌اندیشه می‌شود .. تاریکی رفته‌است و تپه‌ها و پشته‌هایی که گویی رهگذرانی هستند که تند از برابر پنجره‌ی ترن می‌گذرند، از سیاهی بیرون می‌آیند. شاعر ایرانی است و روشنی را مظهر آفریدگار هستی می‌داند. سفر ادامه دارد. سراینده با دیدن گیسوان دختری که سرش را از پنجره به بیرون برده و موهای نرمش را بر دوش باد افکنده، به یاد لطافت هوای صبح می‌افتد … سرانجام ترن به مقصد می‌رسد و سفر تمام می‌شود.

تمام بود خویش را
که لحظه‌ای است از ترنم غریب سیره‌ای
نثار بی‌کران تو می‌کنم
زمان ادامه دارد و سفر تمام می‌شود.

تنها نقدی که میشود بر شفیعی

واما زندگینامه

محمد رضا شفیعی کدکنی، در تاریخ 19 مهر سال 1318، در روستای "کدکن"، از توابع تربت‌حیدریه از شهرهای استان خراسان رضوی به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در محیط خانواده و دوره متوسطه را در مشهد گذراند. سپس مدرک کارشناسی ادبیات فارسی را از دانشگاه فردوسی مشهد دریافت کرد و در کنار تحصیل در دانشگاه، علوم اسلامی و فلسفه قدیم را در حوزه علمیه مشهد آموخت. سپس در سال 1344 به تهران آمد و با ادامه تحصیلات توانست مدرک دکترای زبان و ادبیات عرب را از دانشگاه تهران دریافت کند.

پس از آن دانشیار گروه ادبیات فارسی و ادبیات تطبیقی دانشگاه تهران شد. در سال 1344، با انتشار کتاب "زمزمه‌ها" که در حال و هوای سبک هندی سروده شده و تعلق خاطر شاعر به شاعران خراسانی را می‌نمایاند، توانایی خود را در سرودن غزل و قالب‌های دیگر به خوبی نشان داد. وی در شعر تخلص شفیعی را انتخاب نمود."مهدی اخوان ثالث" نیز به دلیل معاشرت نزدیک و طولانی مدت با شفیعی کدکنی، از جمله دوستان نزدیک وی به شمار می‌رود و "حالات و مقامات م. امید" نوشته‌ای ارزشمند درباره زندگی و احوال مهدی اخوان ثالث است که وی دل‌بستگی و تصویری همه‌جانبه از اشعار اخوان را به خوبی در آن ارائه می‌دهد.محمد رضا شفیعی کدکنی در سال 1348 ازدواج کرد و ثمره این ازدواج دو پسر و یک دختر بود. از او ده‌ها مقاله، مجموعه شعر و تألیفات بسیاری به چاپ رسیده است. کدکنی تألیف، تحقیق و تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را در کارنامه خود دارد.

ت- منصوری

از دیده گاه من غلامحسین ساعدی از اون نویسنده هائی بود که اکثر آثارهایش آمیزه ای از خیال و واقعیت، ترس و وحشت، با زبانی قوی و با بیانی از زبان جامعه ای مملوء ازتاریخ، درد و رنج و رویابافی و شگفتی ها همراه بود. او بیشتر در داستانهای خود، خواننده را به دنیای غم انگیز وفلاکت بارمی برد! و با آدمهای روبرو می کرد که نظیر آنها را می توان درخیابانها و کوچه های شهر و یا روستاها یافت، البته این نظر حقیر است می‌توانم بگویم جدی‌ترین نمایشنامه‌هایی که من تابحال خوانده ام کارهای غلامحسین ساعدی بوده است مانند: نمایشنامه های دعوت، عاقبت قلمفرسایی،خوشابه حال بردباران وخانه روشنی،که این نمایشنامه ها واقعا در من تاثیر بسزایی گذاشت.

بی‌تردید باید عرض کنم هیچ نویسنده معاصر ایرانی مانند ساعدی به توصیف زندگی ولگردان، بیكاران و خانه به دوشان حاشیه شهرها نپرداخته و از تنگدستی و محرومیت آنان این گونه با صمیمیت سخن نگفته است.

بین آثار ساعدی و داستان های نسبتاً زیادی می‌توان یافت كه محل وقوعشان روستاست. مجموعه" عزاداران بیل (1343) كه شامل هشت داستان به هم پیوسته است، یكی از آنهاست. ساعدی دراین داستان ها مسائل زندگی در روستا را مطرح می كند، و از كار و امور روزانه از بیماری و قحطی، از عشق و خرافات و موضوع هایی نظیر آنها سخن می گوید .بیل، دهكده ای كوچك و خیالی است كه تمام ویژگی های یك جامعه بزرگ را داراست: فضای فتنه خیز و مردم آن تنگدست و خرافه پرستند. وجه مشتركی كه در همه این داستان ها وجود دارد بلایی است كه در هر یك از آنها روی می‌دهد. این بلا در سه داستان نخست به صورت بیماری و در داستان پنجم به شكل سگی غریب ظاهر می‌شود. در داستان چهارم مردی كه گاوش مرده است، مشاعرش را از دست می‌دهد و خود را گاو می پندارد. که البته در باره گاو در پست قبلی نسبتا به صورت کامل به موضوع آن پرداخته ام ،داستان ششم شرح خرافه پرستی روستاییان و داستان هفتم توصیف بیماری مرموز یكی از آنان است. در داستان آخر سرنوشت یكی از اهالی دهكده توصیف می شود كه به شهر می رود و درآنجا كارش به تیمارستان می كشد. به نظر من ساعدی در ایجاد فضای روستا چیره دست است و در توصیف آدم ها و نشان دادن جهان ذهنی آنان توانا. او در این داستان ها چنان واقعیت و خیال را با هم در می آمیزد كه سبب شگفتی می‌شود. طنز سیاه او نیز دراین موارد غالباً به كمكش می آید و معجونی غریب پدید می آورد.

ساعدی متعلق به نسلی از نویسندگان و نمایشنامه نویسان ایرانی است که در دهه چهل موفق شدند ادبیات و هنر ایران را به کلی دگرگون کنند و بر ادبیات و تئاتر ایران تاثیری بگذارند که آثارش تا به امروز نیز قابل مشاهده است. ترکیبی از تلاش های نو در زمینه نمایشنامه نویسی مدرن با موضوع ایرانی و همچنین تلاش هایی در زمینه رمان و داستان کوتاه و در دیگر زمینه های هنری با نگاهی به گره گاه های اجتماعی جامعه ایران. این نسل از تجربه شکست های تاریخی ایرانیان و پس از سال های سنگین سکوت (پس از کودتای 1332) سر برآورده بود. نسلی کنجکاو، خلاق، پیگیر و خودساخته. نسلی که هر چند سایه گرایش به چپ و نوعی هژمونی طلبی ایدئولوژیک در دوره هایی بر آن سنگینی می کرد، اما توانست تلاش ها و آثار در خور تعمقی در زمینه های گوناگون هنری در ارتباط با فرهنگ و روانشناسی جامعه ایرانی بر جای بگذارد.

ساعدی در بسیاری از آثارش به استفاده از تکنیک تمثیل سازی در افسانه های کهن ایرانی و نوعی از اشاره و رمز ما را متوجه عمق فاجعه ای می کند که در ورای یک اتفاق به ظاهر معمولی در شرف رخ دادن است. فقر و جهل مادی و معنوی و فضای وهن آلود و ترسناکی که در زندگی انسان به وجود می آورند، بخش مهمی از توجه ساعدی را در امر نویسندگی به خود مشغول کرده است.

ساعدی دیالوگ نویس چیره دستی بود و به گفته خودش نیز اصولا دیالوگ نویسی را دوست داشت. نبوغ او در توانایی اش در پروراندن یک موضوع به ظاهر پیش پا افتاده بود. او از قدرت تخیل کم نظیری برخوردار بود که هم در برخی از آثار نمایشی اش و هم در آثار ادبی اش برجسته می شود.

در این مسیر، حرفه دیگر او یعنی روانپزشکی به کمکش می آمد. او نمایشنامه نویسی بود که با مردم از طریق حرفه روانپزشکی نیز در ارتباط بود و جامعه و مردم اطرافش را خوب می شناخت و داستان ها، هراس ها و پیچیدگی های روابط آنها را می توانست در آثارش به خوبی بازتاب دهد. از این نظر ساعدی را می توان با چخوف مقایسه کرد.

هر دو علاوه بر نویسندگی و نمایشنامه نویسی، پزشک نیز بودند، هر دو از تجربه های خود با بیمارانشان و تواناییشان در شناخت روانشناسانه شخصیت ها در آثار ادبی و نمایشی شان بهره برده اند، هر دو بی عملی و پذیرش ناهنجاری های اجتماعی و تسلیم شدن به سرنوشت را به چالش کشیده اند.

​

تفاوت این دو شاید در آنجا باشد که بر خلاف چخوف که نگاه ابژکتیو و نظاره گر خود را به وقایع و شخصیت هایش از هر قشر اجتماعی حفظ می کند، ساعدی در جاهایی نمی تواند فاصله عاطفی خود را با کاراکترهایش حفظ کند؛ علی رغم اینکه برخی برونگرایی ساعدی در آثارش را نشانه ای مثبت و در خدمت نگاه ابژکتیو به وقایع اجتماعی ارزیابی می کنند.

اما به نظر من همین غفلت ساعدی از درونگرایی و درگیر شدنش با پیچیدگیها در آثارش، همین درگیر نشدنش با خود و همین توده گرایی افراطی اش به نوعی مانع بسط نگاهش از فراز زمانه خود شده است.

​

با این همه و به خاطر آثار قابل تعمقی که خلق کرده است، رد پای غلامحسین ساعدی به عنوان یکی از مهمترین نوآوران نمایشنامه نویسی مدرن و یکی از نویسندگان برجسته ایران همواره بر قله ادبیات و هنر ایران باقی خواهد ماند.هر چند نثر در داستان‌های ساعدی، بر خلاف نثر در داستان‌های گلشیری یا دولت‌آبادی، اهمیت ندارد و عنصر اصلی و پیش‌برنده اغلب آثار ساعدی تصویر است و راوی‌ای که کارکردی چون دوربین دارد و همه‌چیز آن‌گونه که دوربین می‌بیند اتفاق می‌افتد، باز بازخوانی این داستان‌ها نشان می‌دهد مشکلاتی که در نثر ساعدی است بیشتر به این برمی‌گردد

که او داستان‌هایش را سریع و در اثر مکاشفه‌ای ناگهانی و منحصربه‌فرد خلق می‌کرده است که از استعداد فراوان او نیز حکایت دارد. می‌توان نمونه‌های زیادی آورد و ثابت کرد که اگر ساعدی زمان کافی در اختیار داشت، می‌توانست آثاری حتی درخشان‌تر بنویسد و میسر نشدن این مهم باعث شده‌است در حداقل نیمی از آثار او این حس ناتمامی به مخاطب هم منتقل شود. همه‌ی اینها را گفتم تا برگردم به ابتدای این یادداشت، اینکه علاقه‌ی من به «غلامحسین ساعدی» و آثارش شاید بی‌ربط به علاقه‌ی من به کتاب‌های نایاب نباشد. بله، اغلب آثار وی سال‌هاست که دیگر منتشر نمی‌شوند و جزو آثار نایابی هستند که برای به دست آوردن‌شان باید کمی به خود زحمت بدهیم

​

او در سال1334 وارد دانشکده پزشکی تبریز شد و یک سال بعد همکاری خود را با مجله سخن آغاز کرد."گوهر مراد” نام مستعاری بود که ساعدی داستان ها و نمایشنامه هایش را به این نام منتشر می کرد.در سال 1353 با همکاری نویسندگان معتبر آن روزگار شش شماره ازمجله” الفبا”را منتشر کرد. او را می توان یکی از پر کار ترین نویسندگان دوره خود دانست.ساعدی در 2 آذر1364 بر اثر خونریزی داخلی در بیمارستان سن آنتوان پاریس درگذشت. او اکنون در حدود 35 سال است که نزدیک آرمگاه صادق هدایت در گورستان پرلاشز پاریس در دل خاک آرمیده.

ت-منصوری

​

حقیقتا نیما شاعر مهمی در روزگار خود بوده است. چه نیما را متوسط بدانیم و چه ندانیم باید بپذیریم «افسانه» او حتی بر سلایق کاملاً سنت گرای آن زمان تأثیر گذاشته است و بخشی از بهترین شعرهای نیمایی را خود نیما سروده است. نیما ذاتاً شاعر بوده است و علاوه بر شاعری، سختکوشی و آگاهی او از وضعیت شعر زمانه خود هم در ایران و هم در خارج از مرزهای ایران بخصوص شعر روز اروپا به مدد او آمده است.
نیما در زمانی تغییرات بنیادینی را در شعر فارسی آغاز کرد که تقریباً همه فهمیده بودند زمان برای ایجاد تغییرات در شعر فارسی فرارسیده است. تحولات اجتماعی و ورود کشور به دوران مدرن و تب تند تجدد، می‌طلبید که شعر فارسی نیز پوست بیندازد و دوران طولانی کلاسیک زدگی را پشت سر بگذارد.
کسانی نیز در این راه تجربه‌هایی داشتند، اما در آن میان هیچ کس شاعر تر، آگاه تر و در عین حال پوست کلفت تر از خود نیما نبود.در بزرگی و تاثیرگذاری نیما شکی نیست اما مساله‌ای که همواره راه را بر پژوهیدن درباره شعر نیما، شعر نیمایی و تاثیرات نیما بر شعر فارسی بسته است به نظر حقیر وجود دو دیدگاه متعصبانه درباره شعرو شخصیت او بوده است.

یکی از این دو دیدگاه، نیما را بزرگ ترین شاعر دهه‌های اخیر، نجات بخش شعر فارسی و شاعری مطلق می‌دیده است که هیچ خرده‌ای بر او و کارش نمی‌توان گرفت. این نگاه باعث شده است کتابهای قابل توجهی که نمی خواهم از اسم کتاب ونویسند ه اش به دلایلی نام ببرم ، در بسیاری از موارد از جاده اعتدال و بی‌طرفی علمی خارج شده و سعی میکند به هر شکل ممکن ثابت کند نیما چنان جایگاه رفیعی در نوگرایی دارد که هنوز هم هر کس آمده به گرد پای او نرسیده است و خود نیما از همه پیروانش همچون هوشنگ ایرانی، شاملو، رویایی و براهنی پیش روتر بوده است.دیدگاه دیگری نیز نیما را غربزده‌ای تمام عیار تلقی کرده است که راه شعر فارسی را منحرف کرده است و آن را از معنویت و سنت خالی کرده است، شعرهایش سست بوده و در زبان به پای پیروانش نمی‌رسیده است.

هر دو دیدگاه به دلیل اینکه با قضاوتهای شخصی و حب و بغض همراه است، راهگشای ما در شناخت شعر و تاثیرگذاری مردی که شعر فارسی را متحول کرد و علاوه بر ایجاد تغییرات شکلی، نگاه و نگرش شاعران را به هستی تغییر داد نخواهد بود.

حقیقت این است که هنوز جای پژوهش‌های بی‌طرفانه، علمی و از پیش قضاوت نشده درباره نیما خالی است تا مشخص شود جایگاه نیما در دوره خود او، ضعف و قوتهای شعر او و میزان تأثیرگذاری و فراروی پیروانش از آموزه‌های شاعر مازندرانی چیست. برای این که چنین فضایی فراهم شود، موافقان و مخالفان متعصب نیما باید بپذیرند او نیز چون هر هنرمند دیگری باید در معرض نقد قرار گیرد و بازگویی ضعفهای شعر او به معنای نادیده گرفتن بزرگی او نیست و بیان برجستگی‌هایش نیز او را در جایگاهی فراتر از واقعیت تاریخی که به آن دست یافته قرار نمی‌دهد.

با بررسی اشعار نیما ملاحظه می شود که او در برخی از آنها، همواره به یاد زیستگاه کودکی و نوجوانی خود بوده و همین تداعی های ذهنی به تصاویر شعرش رنگ و بوی سرزمین شمال را داده است.

نیما درباره توجه به محیط در شعر می نویسد: « سعی کنید همانطور که می بینید بنویسید و سعی کنید شعر شما نشانی واضح تر از شما بدهد. وقتی که شما مثل قدما می بینید و بر خلاف آنچه در خارج قرار دارد می آفرینید و آفرینش شما به کلی زندگی و طبیعت را فراموش کرده است، با کلمات همان قدما و طرز کار آنها باید شعر بسرایید. اما اگر از پی کار تازه و کلمات تازه اید، لحظه ای در خود عمیق شده فکر کنید آیا چطور دیده اید؟

به همین دلیل است که تصاویر نیما حاصل دیده ها و تجربه های خود اوست. اگر زبان شعر او نو و تازه است و اگر سیل واژه های رنگین از زبانش جاری است و تصویرهای او یکی از دیگری نوتر به نظر می رسد به خاطر این است که آنچه دیده و درباره اش اندیشیده، به ساختن تصاویر پرداخته است.

اگر برای نمونه به شعر مشهور « کار شب پا » دقت کنیم خواهیم دید که تا چه حدی عناصر و اشیاء مربوط به خطی مازندران در شعر او راه یافته است: شب پا ( کسی که در مزرعه برنج را حراست می کند) اوجا ( یک قسم نارون) تیرنگ (قرقاول) کپه (ظرف چوبی) بینجگر (شلتوک) کله سی( اجاق ) نپاری ( چوب بستی که اهالی کنار دریا بالای آن می خوابند). با نگاهی در نمونه های تصاویر بررسی شده نیما در این گفتار خواهید دید که تا چه اندازه عناصر شمالی روی آنها اثر گذاشته است: ساحل، دریا، قایق، خشکی، کوه، رودخانه، دشت، چشمه، ماهی، امواج، جنگل، نی و از این قبیل.

به این تصویر بنگرید:

در کنار رودخانه می پلکد سنگ پشت پیر

روز،روز آفتابی ست

صحنه ی آییش گرم است

سنگ پشت پیر در دامان گرم آفتابش می لمد

به نظر حقیر در شعر نیما اشیاء شخصیت می یابند. آفتاب و ابر کشمکش می کنند و ماه در پشت ابرها آواره است. اضافه های استعاری در شعر او بسیار است و در بین تصاویر فشرده تازه او برخی از تصاویر کهنه را می شود دید. مثل: دستبردِ ایام . دستِ هوس کنایات او از نوع کنایه از فعل و صفت است؛ که غالب آنها را در فرهنگ های موجود می توان یافت. جگر خاییدن و زال گوژپشت، از آن قبیل اند. تصاویر شعر نیما همیشه زود فهم نیست و گاهی ابهام آن « چندان زیاد است که حتی بعد از تاملِ بسیار هم نمی توان به صحت تفسیر، مطمئن بود» لئون سرکیسیان بعد از تجزیه و تحلیل چند قطعه از اشعار نیما یوشیج می نویسد: « به زحمت می توانم گفت به معنای آنها پی برده ام، چه بی اندازه مجرّد و معنوی هستند» با همه اینها، دیوان نیما از اشعار زودفهم خالی نیست و در برخی از اشعارش تصاویر توصیفی و ساده هم به چشم می خورد:

مانده از شبهای دورادور

بر مسیر خامُش جنگل

سنگچینی از اجاقی خرد،

و اما زندگینامه نیما یوشیج

علی اسفندیاری که بعدها نام خود را به نیما یوشیج تبدیل کرد، در 21 آبانماه سال 1276 خورشیدی در دهکده یوش، واقع در ایالت نور مازندران بدنیا آمد.پدرش میرزا ابراهیم خان اعظام السلطنه، یکی از افراد دودمانهای قدیمی مازندران بود که در این منطقه به کشاورزی اشتغال داشت.نیما خواندن و نوشتن را در ده زادگاه خود، فرا گرفت و در تهران دوره مدرسه عالی سن لویی را به پایان رسانید. در مدرسه مراقبت و تشویق یک معلم خوشرفتار، نظام وفا، او را به خط شعر گفتن انداخت.در ابتدا به سبک معمول و قدیم شعر می ساخت؛ اما پس از چندی راه تازه ای را در پیش گرفت و منظومه افسانه، سروده شده به سال 1300 خورشیدی، سبک تازه ای در ارائه محسوسات او است. نیما با وجود پیروی از وزن تساوی طولی، مصرع ها را ضروری ندید و قافیه را به حساب دیگری در کار گرفت و در شعر فارسی تحولی بنیادی ایجاد کرد.نیما با وجود ارائه سبک و شیوه نو از مدافعان جدی ادب و هنر اصیل ایران بود و تا آخر عمر علاوه بر شعرهای نو، شعرهای سنتی نیز می سرود.

نیما یوشیج آموزش های ابتدایی را در روستای یوش مازندران آغاز کرد و در سن دوازده سالگی (1288) با خانواده اش به تهران رفت و در آنجا مسکن گزید. او ابتدا به دبستان (حیات جاوید) و سپس به مدرسه متوسطه کاتولیک (سن لوئی) رفت. در این مدرسه بود که زبان فرانسه را آموخت. نیما یوشیج به سال 1296 در سن بیست سالگی موفق به دریافت تصدیقنامه از مدرسه ی عالی سن لوئی شد. نخستین کار اداری نیما شغلی در درجه پایین کارمندی در وزارت مالیه بود، او تا سال 1298 در این کار دوام آورد. از سال 1306 در کنار همسرش عالیه ،در آموزشگاه های کوچک شهرهای شمال ایران : بارفروش ( بابل کنونی ) ، لاهیجان ، رشت ، آستارا به کار تدریس اشتغال داشت. از فروردین ماه سال 1312 نیما و همسرش به تهران آمدند. نیما نخست در بلا تکلیفی بسر برد و سپس در جست و جوی کاری مناسب بر آمد. در سال 1316 به تدریس ادبیات در دوره دوم دبیرستان صنعتی پرداخت. پس از آن به وزارت پیشه و هنر منتقل گردید. یک سال بعد به اداره موسیقی کشور منتقل شد و به عضویت هیات تحریریه ی مجله موسیقی انتخاب گردید؛ نیما یوشیج تا سال 1326 شغل ثابتی نداشت و پس از آن به خدمت در اداره ی نگارش وزارت فرهنگ پرداخت . او تا پایان زندگیش در این شغل اداری باقی ماند. نیما در روز پنج شنبه 16 دی ماه 1338 هجری شمسی به علت ابتلا به بیماری ذات الریه در گذشت.

والدین و انساب :

نیما یوشیج فرزند ابراهیم نوری و طوبی مفتاح بود. در یادداشت کوچک بی تاریخی نسب خود را چنین نوشته است: « علی بن ابراهیم علی ( معروف به ناظم الایاله ) بن محمدرضا ( معروف به باباخان بیک ) بن محمد هاشم بن محمدرضا » .

نیما آنگونه که خود می گوید، کودکی اش در میان شبانان و ایلخی بانان سپری شده است، اینان به هوای چراگاه به نقاط دور ییلاق قشلاق می کردند و شب بالای کوهها ساعات طولانی باهم به دور آتش جمع می شدند ،او می گوید: «از تمام دوره بچگی خود،به زدو خوردهای و حشیانه و چیزهای مربوط به زندگی کوچ نشینی و تفریحات ساده آنها در آرامش یکنواخت و کور و بی خبر ازهمه جا چیزی به خاطر ندارم»

نیما خواندن و نوشتن را در یوش که بود آموخت. در زندگینامه ی خود چنین می نویسد: «در همان دهکده که متولد شدم خواندن و نوشتن را نزد روحانی ده یاد گرفتم. در سن دوازده سالگی (1288) نیما با خانواده اش در تهران مسکن گزید و در این شهر ،ابتدا به دبستان (حیات جاوید) و سپس به مدرسه متوسطه کاتولیک (سن لوئی) رفت. در این مدرسه بود که زبان فرانسه را آموخت. نیما یوشیج به سال 1296 در سن بیست سالگی موفق به دریافت گواهینامه از مدرسه ی عالی سن لوئی شد و این پایان تحصیلات رسمی اوست. پس از آن مدتی به اتفاق لاربن در مدرسه ی خان مروی نزد مرحوم آقا شیخ هادی یوشی، زبان عربی آموخت . در سال 1307 نیز در بار فروش (بابل) در محضر علامه ی حائری به درسهای فلسفه و منطق و فقه این عالم بزرگ دل سپرد.

نیما یوشیج از دوران تحصیل خود چنین تعریف می کند : «سالهای اول زندگی مدرسه من به زد وخورد بچه ها گذشت ،وضع رفتار و سکنات من کناره گیری و حجبی که مخصوص بچه ها ی بربیت شده در بیرون شهر است . موضوعی بود که در مدرسه مسخره برانداز بود. هنر من خوب پریدن و با رفیقم پژمان (حین) فرار از محوطه مدرسه بود. من در مدرسه خوب کار نمی کردم فقط نمرات نقاشی به داد من می رسید. اما بعدها مراقبت و تشویق یک معلم خوش رفتار که نطام وفا شاعر امروز باشد مرا به خط شعر گفتن انداخت. این تاریخ مقارن بود با سالها یا که جنگها ی بین المللی ادامه داشت. من در آن وقت اخبار جنگ را به زبان فرانسه می توانستم بخوانم». او در ادامه می گوید : «به منزل خاله ام ، مادر تقی کیانی کاردار، می گریختم. با پای برهنه از بازارها و کوچه های یخ بسته و مرطوب که آثار قدیم در آنجا هنوز بجا بود (می گذشتم). در سر راه من دالان دولتسرای عضدالملک نائب السلطنه بود. با چراغ کم روشن توی دالان و قراول دم در با لباس مخصوص قدیم قراول های زمان پیش از مشروطه . همه چیز قدیم. من درست به یادم می آید حیدر علی کمالی و تقی کاردار کیانی در بالاخانه شعر می خواندند تا صبح. و احتشام الملک ، پدر همین خانلری ، در زاویه به حساب خود زندگی می کرد. آنها تا صبح نظامی می خواندند. تاثیر نظامی از آن وقت در من پیدا شد که من اصلاً در خصوص شعر فکر نمی کردم. تقی کیاین کاردار ( معتصم الملک ) در من تاثیر مهمی دارد ، بدون اینکه خودش بداند»

استادان و مربیان : نیما به تشویق نظام وفا که استاد او بود ،به نظم شعر پرداخت. از استادان وی می توان به مرحوم آقا شیخ هادی یوشیجی و علامه حائری اشاره کرد.

در تاریخ 6 اردیبهشت ماه سال 1305 نیما یوشیج ، در سن 29 سالگی ،با خانم عالیه جهانگیر ،فرزند میرزا اسماعیل شیرازی ،خواهر زاده ی انقلابی و نویسنده ی مشهور میرزا جهانگیر صور اسرافیل ازدواج کرد.حاصل این ازدواج فرزندی به نام شراگیم بود.

نخستین کار اداری نیما شغلی در درجه پایین کارمندی در وزارت مالیه بود و ی تا سال 1298 در این کار دوام آورد. از فروردین ماه سال 1312 نیما وهمسرش در تهران بودند. نیما نخست در بلا تکلیفی بسر برد و سپس در جست و جوی کاری مناسب بر آمد. در سال 1316 به وزارت پیشه و هنر منتقل گردید. یک سال بعد به تمایل خودش با همان حقوق به اداره موسیقی کشور منتقل شد و به عضویت هیات تحریریه ی مجله موسیقی انتخاب گردید؛ این کار جدی ترین و مناسب ترین شغل اداری نیما یوشیج درتما م طول زندگیش است که تا پابان عمر این مجله ،تا بهمن 1320 ادامه یافت. نیما یوشیج تا سال 1326 شغل ثابتی نداشت و پس از آن به خدمت در اداره ی نگارش وزارت فرهنگ پرداخت . کار او بررسی و اظهار نظر در باره ی نمایشنامه ها و فیلمنامه هایی بود که به این اداره می رسید. تا پایان زندگیش این شغل اداری او بود و حقوقش سیصد و سی تومان در ماه بود.

فعالیتهای آموزشی :

از سال 1306 ، نیما در کنار همسرش عالیه ،در آموزشگاه های کوچک شهرهای شمال ایران : بارفروش ( بابل کنونی ) ، لاهیجان ، رشت ، آستارا به کار تدریس اشتغال داشت. او در سال 1316 در تهران به تدریس ادبیات در دوره دوم دبیرستان صنعتی پرداخت.

نیما یوشیج در سال 1316 موفق به کشف شکل تازه ای در شعر فارسی شد که این شیوه به کلی با شعر قدیم فرق دارد و با نگرشی که در شیوه شکل آن پدید آورد به پدر شعر نو لقب گرفت. نظرنیما در خصوص شعر، یک نگاه جدید است که بعضاً شیوه های قدیم را به چالش کشیده و از منظری جدید غالب شعر را تعریف می نماید. او می گوید: « ادبیات ما باید از هر حیث عوض شود. موضوع تازه کافی نیست و نه این کافی است که مضمونی را بسط داده و به طرز تازه بیان کنیم. نه این کافی است که با پس و پیش کردن قافیه و افزایش و کاهش مصراع ها یا وسایل دیگر ، دست به فرم تازه زده باشیم . عمده کار این است که طرز کار عوض شود و مدل وصفی و روائی ، که در دنیای با شعور آدم هاست ، به شعر بدهیم. »او در ادامه می گوید:« شعر وزن و قافیه نیست ، بلکه وزن و قافیه هم از ابزار کار یک نفر شاعر هستند. همچنین شعر ردیف ساختن مصطلحات و فهرست کلی دادن از مطالب معلوم که در سر زبان ها افتاده است نیست. این جور کار به درد دفتر حساب بندی یک تجارتخانه می خورد. شعر واسطه تشریح و تاثیر دادن و کوچک کردن معنویات و شکافتن و نمودن درونیهای دقیق و نهفته آنهاست. و تمام کوشش و کاوش شاعر برای آن است که « مخصوصاً شعر را از حیث بیان آن به طبیعت نزدیک کرده و به آن اثر دلپذیر نثر را دهد » . زیاد رغبت دارد و دلباخته رغبت خود است که « شعر را از مصراع بازیهای ابتدایی ـ که در طبیعت این طور یکدست و یکنواخت و ساده لوح پسندانه وجود ندارد و لباس متحد الشکل نپوشیده استـ آزاد کرده باشد» .نیما فقط در ابداع شعر نو جسارت به خرج نداد بلکه همین آوردن واژه های روستایی و بومی در شعر فارسی و ملی در نوع خود بدعت و نوآوری محسوب می شود ، تا جاییکه که بعد از او بسیاری خواستند از این شیوه بهره بگیرند که راه به جایی نبردند.

می تَراوَد مَهتاب
می درخشد شَب تاب،
نیست یک دَم شِکَنَد خواب به چشمِ کَس ولیک
غَمِ این خُفته ی چند
خواب در چشمِ تَرَم می شکند.
نگران با من اِستاده سَحَر
صبح می خواهد از من
کز مبارکْ دَمِ او آوَرَم این قومِ به جانْ باخته را بلکه خبر
در جگر لیکن خاری
از رَهِ این سفرم می شکند...

آی آدمها که بر ساحل نشسته شاد و خندانید!
یک نفردر آب دارد می سپارد جان.
یک نفر دارد که دست و پای دائم‌ میزند
روی این دریای تند و تیره و سنگین که می‌دانید.
آن زمان که مست هستید از خیال دست یابیدن به دشمن،
آن زمان که پیش خود بیهوده پندارید
که گرفتستید دست ناتوانی را
تا تواناییّ بهتر را پدید آرید،
آن زمان که تنگ میبندید
برکمرهاتان کمربند،
در چه هنگامی بگویم من؟
یک نفر در آب دارد می‌کند بیهود جان قربان!
آی آدمها که بر ساحل بساط دلگشا دارید!
نان به سفره،جامه تان بر تن؛
یک نفر در آب می‌خواند شما را...

من دلم سخت گرفته است از این
میهمان‌خانه‌ی مهمان‌کش روزش تاریک
که به جان هم نشناخته انداخته است:
چند تن خواب آلود
چند تن ناهموار
چند تن ناهشیار...

فریاد می زنم ،
من چهره ام گرفته !
من قایقم نشسته به خشکی !
مقصود من ز حرفم معلوم بر شماست ،
یک دست بی صداست ،
من ، دست من کمک ز دست شما می کند طلب،
فریاد من شکسته اگر در گلو ، وگر
فریاد من رسا ،
من از برای راه خلاص خود و شما،
فریاد می زنم
، فریاد می زنم!!

زندگانی چه هوسناک است ، چه شیرین!
چه برومندی دمی با زندگی آزاد بودن،
خواستن بی ترس،حرف از خواستن بی ترس گفتن،شاد بودن!...

ترا من چشم در راهم
شباهنگام
که می گیرند در شاخ « تلاجن» سایه ها رنگ سیاهی
وزان دلخستگانت راست اندوهی فراهم
ترا من چشم در راهم.
شباهنگام.در آندم که بر جا دره ها چون مرده ماران خفتگانند
در آن نوبت که بندد دست نیلوفر به پای سرو کوهی دام
گرم یاد آوری یا نه
من از یادت نمیکاهم
ترا من چشم در راهم

آن گل زودرس چو چشم گشود
به لب رودخانه تنها بود
گفت دهقان سالخورده که : حیف که چنین یکه بر شکفتی زود
لب گشادی کنون بدین هنگام
که ز تو خاطری نیابد سود
گل زیبای من ولی مشکن
کور نشناسد از سفید کبود
نشود کم ز من بدو گل گفت
نه به بی موقع آمدم پی جود
کم شود از کسی که خفت و به راه
دیر جنبید و رخ به من ننمود
آن که نشناخت قدر وقت درست
زیرا این طاس لاجورد چه جست ؟

خانه ام ابری ست
یکسره روی زمین ابری ست با آن.
از فراز گردنه خرد و خراب و مست
باد میپیچد.
یکسره دنیا خراب از اوست
و حواس من!
آی نی زن که تو را آوای نی برده ست دور از ره کجایی؟
خانه ام ابری ست اما
ابر بارانش گرفته ست...

در پیله تا به کی بر خویشتن تنی
پرسید کرم را مرغ از فروتنی
تا چند منزوی در کنج خلوتی
دربسته تا به کی در محبس تنی
در فکر رستنم ـپاسخ بداد کرم ـ
خلوت نشسنه ام زیر روی منحنی
هم سال های من پروانگان شدند
جستند از این قفس،گشتند دیدنی
در حبس و خلوتم تا وارهم به مرگ
یا پر بر آورم بهر پریدنی
اینک تو را چه شد کای مرغ خانگی!
کوشش نمی کنی،پری نمی زنی؟

شب همه شب شکسته خواب به چشمم
گوش بر زنگ کاروانستم
با صداهای نیمه زنده ز دور
همعنان گشته همزبان هستم

جاده اما ز همه کس خالی است
ریخته بر آوار آوار
این منم به زندان شب تیره که باز
شب همه شب
گوش بر زنگ کاروانستم

از این راه شوم ،گرچه تاریک است
همه خارزار است و باریک است
ز تاریکیم بس خوش آید همی
که تا وقت کین از نظرها کمی...

به چشم کور از راهی بسی دور
به خوبی پشه ای پرنده دیدن
به جسم خود بدون پا و بی پر
به جوف صخره ای سختی پریدن
گرفتن شر زشیری را در آغوش
میان آتش سوزان خزیدن
کشیدن قله الوند بر پشت
پس آنکه روی خار و خس دویدن
مرا آسانتر و خوشتر
بود زان
که بار منت دو نان کشیدن

در طول شب

کاین سیاه سالخورده انبوه دندان‌هاش می‌ریزد
و زدرون تیرگی‌های مزور
سایه‌های قبرهای مردگان و خانه‌های زندگان در هم می‌آمیزد
و آن جهان افسا، نهفته در فسون خود
از پی خواب درون تو
می‌دهد تحویل از گوش تو خواب تو به چشم تو
پادشاه فتح بر تختش لمیدست
بس شب دوشین بر او سنگین و بزم آشوب بگذشته
لحظه‌ای چند استراحت را
مست بر جا آرمیده‌ست

همیشه مردی درگلویش گریه می کرد زنی درچشمانش به گلدان ها آب می داد.خسرو شکیبایی، بازیگر و صداپیشه‌یِ بی‌همتایِ هنرِ ایران که با احساسِ خاص و قویِ خود توانست ماندگارترین دیالوگ‌ها را در تلویزیون و سینمایِ ایران بیان کند. دکلمه‌هایِ استاد خسرو شکیبایی با آن صدایِ جادویی‌اَش از شاعرانِ معاصری مانندِ سهرابِ سپهری و سیدعلی صالحی بسیاری از مردم را به شعر نیز علاقه‌مند کرد.امروز 28تیر ماه ششمین سالروز درگذشت خسرو خوبان سینمای ایران است.

خسروشکیبایی رفت و چه فایده دارد که بگوییم حیف شد و چه و چه .حقیر اولین بار که خسرو شکیبائی را از نزدیک دیدم سالیان دور که نوجوانی بیش نبودم در سالن تاتر شهر تهران در روی سن درنمایشنامه شاهزاده وگدا به کارگردانی هادی مرزبان بود .و مجذوب بازی خوب و روان وصدای دلنشین وی شدم وبعداز این نمایشنامه بیشتر نمایشنامه هایش را مانند پنجه ،بدست آوردن ،صیادان ،با خشم بیاد آر،بازرس ،سنگ و سرناو و....مشاهده کرده ام

خسرو شکیبایی هیچوقت احساس خوشبختی درونی نداشت. از آن آدم‌های غمگینی بود که ذاتا اندوه را در خود داشت. این در صدایش بود. در لحن گفتارش بود، در چشمانش بود و در حرکت دستانش. شاید با همین اندوه درون، احساس شادی داشت و با همین دل‌مشغولی‌های درون، خودش را زنده نگه می‌داشت. دوست داشت تنها باشد. دوست داشت خلوت باشد. دیگران را به خود راه نمی‌داد.پیدایی‌های خسرو کم بود و پنهان‌هایش زیاد.او پیش از این که بازیگر خوبی باشد، انسان خوبی بود.غیر قابل رقابت بود و رقیب هیچکس نبود.خسرو شکیبایی یکی از بازیگرانی است که زندگی در بازی‌اش جاری بود. هر هنرمندی که موفق شود خداگونه خودش را از بین مخلوق و مخاطب خود حذف کند، می تواند این چنین ماندگار شود. خسرو شکیبایی هیچ وقت درگیر خودش نبود. ما او را به عنوان شکیبایی می‌شناختیم، اما خودش تصوری از شکیبایی که ما می‌شناختیم نداشت. برای خودش لباس فاخری از خسرو شکیبایی ندوخته بود که تنش کند.شکیبایی در تمام مدت فعالیت هنری خود یک ساری تمام و کمال احساسات و عواطف و عشق بود که خودش اول از همه مستفیض آن می‌شد و بعد آن را از وجود خود به دیگران منتقل می‌کرد. در فیلم‌های ایشان بداهه پردازی و بدیهه گویی در زمینه شعر و ادبیات و ترکیب جملات بسیار دیده می‌شود. بسیاری از دیالوگ‌ها به خصوص در فیلم هامون مختص خودش است.

شکیبایی فعالیت هنری خود را از سال 1342با بازیگری تئاتر آغاز کرد .در19 سالگی برای اولین بار روی صحنه تئاتر رفت و بعد از مدتی به عباس جوانمرد، معرفی و به صورت کاملاً حرفه‌ای بازیگر تئاتر شد. از جمله نمایش‌هایی که وی در آنها ایفای نقش نموده‌است، می‌توان به سنگ و سرنا، همه پسران من، شب بیست و یکم و بیا تا گل بر افشانیم اشاره کرد. او چندین نمایش تلویزیونی مانند فیزیکدان‌ها و هنگامه شیرین وصال را هم در کارنامه دارد. 5 سال پس از ورود به تئاتر، یعنی در سال 1347 وارد حرفهٔ دوبلوری شد و مدت کوتاهی نیز در زمینه دوبله به فعالیت پرداخت.

سینما

شکیبایی نخستین بار در سال 1353 در فیلم کوتاه و 16 میلیمتری «کتیبه» به کارگردانی فریبرز صالح مقابل دوربین رفت. در سال 1361 در حالی که مشغول بازی در نمایش «شب بیست و یکم» بود، مورد توجه مسعود کیمیایی قرار گرفت و با بازی در نقش کوتاهی در فیلم خط قرمز (مسعود کیمیایی-1361) به سینما آمد و تا سال 1368 نقش آفرینی‌هایی کرد. از جمله در فیلمهای دزد و نویسنده، ترن و رابطه خوب ظاهر شد. اما از بعد از بازی در فیلم هامون (داریوش مهرجویی-1368) بود که نام خسرو شکیبایی بر سر زبان‌ها افتاد. او برای بازیش در همین فیلم از «هشتمین جشنواره فیلم فجر»، سیمرغ بلورین دریافت کرد و تحسین منتقدان و مردم را برانگیخت.

خسرو شکیبایی از سال 1368 به بعد، دیگر نتوانست از جلد حمید هامون بیرون بیاید و حمید هامون را در انواع اقسام لباس‌ها و تیپ‌های مختلف تکرار کرد. اما توانایی‌های انکار ناپذیرش را در چند فیلم به معرض نمایش گذاشت: بازی تاثیرگذار او در دو فضای کاملاً متفاوت در فیلم کیمیا و کاغذ بی خط.

او برای بازی در فیلم کیمیا (احمد رضا درویش-1373) بار دیگر برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر شد. او سومین سیمرغ خود را هم را برای بازی در نقش عادل مشرقی فیلم سالاد فصل (فریدون جیرانی) گرفت. از آخرین افتخارات شکیبایی هم دیپلم افتخار برای فیلم اتوبوس شب (کیومرث پوراحمد) بود. شکیبایی آخرین جایزه‌اش را از ششمین جشن ماهنامه «دنیای تصویر» برای بازی در فیلم «کاغذ بی خط» دریافت کرد.پس از گذشت نزدیک به 22 سال از اولین حضورش در فیلم کیمیایی، در فیلم حکم (1383) باری دیگر در فیلم وی در کنار عزت‌الله انتظامی ایفای نقش کرد.در 9 تیرماه 1387 در دومین جشن منتقدان سینمایی، جایزه یکی از برترین بازیگران سی سال سینمای پس از انقلاب را گرفت..او همچنین در بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر، بازیگر و گوینده تیزر جشنواره بود.

تلویزیون

شکیبایی در سال 1354، یعنی یک سال بعد از اولین حضور خود در فیلم کوتاه «کتیبه»، به دعوت محمدرضا اصلانی در سریال «سمک عیار» ایفای نقش کرد و پس از آن در سریال‌هایی چون لحظه، کوچک جنگلی، مدرس، روزی روزگاری، خانه سبز، کاکتوس، آواز مه، تفنگ سر پر و در کنار هم.او در تلویزیون هم موفق بود. از همان زمان که در نقش «سید حسن مدرس» بازی کرد و آن مونولوگ طولانی معروفش را اجرا کرد.

شکیبایی در چند فیلم تلویزیونی هم به ایفای نقش پرداخت. فیلم آخرین نقش‌آفرینی این هنرمند در فیلم تلویزیونی پیوند (سعید عالم‌زاده) و آخرین نمایش فیلمش، آشیانه‌ای برای زندگی (حمید طالقانی) بود که به مناسبت روز پدر از تلویزیون پخش شد.

دکلمه های خسرو شکیبائی

او علاوه بر هنرنمایی در نقش آفرینی سینما و تئاتر و تلویزیون، برخی از سروده‌های فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، سید علی صالحی و محمدرضا عبدالملکیان را به صورت دکلمه اجرا کرده بود.

مرگ

شکیبایی در ساعت 4 صبح جمعه 28 تیرماه 1387 در سن 64 سالگی در اثر بیماری عارضه قلبی در بیمارستان پارسیان تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان گورستان بهشت زهرا دفن شد. او مدت‌ها از عارضه سرطان کبد رنج می‌برد.

روحشان قرین شادی ورحمت الهی

​

قیصر امین پور شاعری بود که همه او را را با شعر « دستور زبان عشق » می شناسند. و به نظر من از آن دسته شاعرانی بود که خلق و دانشش ،انسان را به سوی خود جذب میکرد. محبوبیتش بالا بود و انسان خیلی متواضع ،مهربان ، وخیلی با حیائی بود. و بیشتر اهل اعتدال بود ،کنار یک شعر ،علیرغم اینکه از بیماری جسمانی خود رنج می برد، شوخی هم میکرد . زنده یادی مردی بود، که جذبه وشخصیت خاص خودش را داشت . یادم میادکه روز فوت قیصر ،همه نشریات کشورمان ، سوگوار قیصر بودند. عقلای راست ،چپ،میانی و .......در واقع محبوبیت قیصر مشخص بود .که انصافا به قیصر خیلی احترام گذاشتند. حقیر عاشق شخصیت ،جذبه ،عفت و حیاء قیصر بودم . قیصر یکی از اندک شاعرانی بود که توانست حضور خود را در ساخت شعری اصیل و مؤثر تثبیت کند . یکی از دلایل موفقیت‌ هایش ، نزدیک شدن به زبان گفت ‌و گو بود ، زبانی که سادگی را در خود و با خود دارد و در عین حال نسبتا سهل و ممتنع می ‌باشد . شعرهای قیصر هر چند در برخورد اول ، زودیاب و آسان جلوه می ‌کند ، در قرائت ‌های بعدی و بعدی در می ‌یابیم که اینچنین نیست و شعر او مثل جاده‌ای است که هر بار از آن عبور می‌ کنیم ، چیزهایی را می ‌بینیم که قبلا ندیده بودیم قیصر واقعا هنرمند خوبی هم بود به خصوص در رشته خط که عاشق خط ونقاشی هاش بوده ام . نقاشی‌هایش را بسیار زیبا می‌کشید آن هم با دست چپ،

حقیر تنها کسی که هم شعرش و هم شخصیتش را دوست دارم ، قیصر است . یک نکته را هم همیشه گفته ‏ام که فاصله بین شعر و شخصیت قیصر به حداقل رسیده بود و هر چه فاصله بین شعر و شخصیت شاعر به نظر من کمتر باشد ، مردم آن شاعر را بیشتر باور می کنند . در واقع ، مهربانی و لطف و صمیمیت و آن لبخند معروف قیصر ، در اشعارش نیز دیده می ‏شود . » واین را هم یاد آوری کنم، قیصر از مصاحبه وجنجالهای مرسوم که آفت وقال شاعرانه است .پرهیز داشت .معروف بود به این که مانند استادش دکترشفیعی کدکنی، اهل مصاحبه و رسانه نیست.

دست عشق از دامن دل دور باد!

می توان آیا به دل دستور داد؟

می توان آیا به دریا حکم کرد

که دلت را یادی از ساحل مباد؟

موج را آیا توان فرمود، ایست!

باد را فرمود، باید ایستاد؟

آنکه دستور زبان عشق را

بی گزاره در نهاد ما نهاد

خوب می دانست تیغ تیز را

در کف مستی نمی بایست داد

قیصر امین پوراز آنهایی بود که تنها خودش بود و هنرش؛ بی‌هیچ ضمیمه و وابستگی‌ای؛ شاعری که شعرهایش برای مردم است. اگر اهل شعر باشیم، حتما با شعرهایش خاطره داریم و اگر هم نه، ناگزیر شعرهایش را که ترانه شده‌اند، شنیده‌ایم.

امین پور شعر معروفی دارد با مضمون «این روزها که می گذرد». روزگاری این شعر روی تیتراژ یکی از پرمخاطب ترین برنامه های جوان پسند تلویزیون بود؛ «نیم رخ». از آن روزها، خیلی می گذرد و اتفاقاً روزهایی که گذشته این قدر ساکت گذشته که آدم باورش نمی شود. حالا قیصر پس از سال ها دوباره شعر می نویسد که تداعی کننده همان روزهایی است که می گذرد، با این تفاوت که قیصر شاد است که این روزها می گذرد ...؟! ... او در شعری با عنوان تلقین می نویسد:

این روزها که می گذرد

شادم

این روزها که می گذرد

شادم

که می گذرد

این روزها

شادم

که می گذرد.

به نظر من اشعار قیصر لبریز از صمیمیت و سادگی است، در فرم و زبان بهترین نمونه‌ی شعر معاصر است و مضمون و درونمایه‌های آن حاصل ناب‌ترین اندیشه‌هاست. اشعاری که در هر زمینه از بهترین نمونه‌ها هستند. قیصر اگر عاشقانه می‌گوید تصنعی نمی‌شود و اگر از درد می‌نویسد، به واقع دغدغه‌های اجتماعی اوست. قیصر به نظر من خودش یک شعر بود، یک شعر با چند معنا در نهایت ایجاز و تأثیرگذاری. بنابر این با نگاه هرمنوتیکی هم که به این شعر نگاه کنیم، هرکس میتواند برداشت خودش را داشته باشد، به شرطی که تحریف آمیز و غیر صادقانه نباشد .اگر امروز همه از قیصر به نیکی نام می‌برند گاه به خاطر چیرگی او در فن شعر و قوت قلمش است و گاه به دلیل حسن خلقش؛ اما آنچه که قیصر را در دل همه‌ی شاعران با سلیقه‌ها و نگرش‌هایمتفاوت و در نسل‌های گوناگون عزیز کرده است، شاید همین صداقت در سرودن باشد. صداقتی از جنس بیت زیر:

گفتى: غزل بگو! چه بگویم ؟مجال کو؟

شیرین من، براى غزل شور و حال کو؟

اولین مجموعه شعر قیصر بنام «تنفس صبح» است که در سال1363چاپ و منتشر شد. این مجموعه شعر نماینده نگاه او به اتفاقات زمانه‌اش است. مضامین شعر‌ها به فضای دهه60 نزدیکند و بعضی از آنها به یاد بزرگانی مانند امام خمینی، دکتر شریعتی، مرحوم طالقانی و خانواده شهدا سروده شده‌اند.

اگر بخواهیم از شاعران جنگ نام ببریم، حتما سرآمد آنها، قیصر امین‌پور خواهد بود. شعر بلندی که اسفندماه سال1359 براى جنگ و شهرش - دزفول - سرود و در تنفس صبح چاپ شد، همیشه در ذهن مخاطبان و شاعران خواهد ماند:
مى‌خواستم
شعرى براى جنگ بنویسم‎
دیدم نمى‌شود‎
دیگر قلم زبان دلم نیست‎
گفتم باید زمین گذاشت قلم‌ها را‎
دیگر سلاح سرد سخن کارساز نیست‎
باید سلاح تیزترى برداشت ‎
باید براى جنگ‎
از لوله تفنگ بخوانم

امروز واقعاً تاثیر این مرد بر ادبیات فارسی غیر قابل انکار است. شما اگر به خارج از کشور بروید، در بین آثاری که از شعر فارسی ترجمه شده‌اند، مشاهده می‌کنید که بی‌تردید یکی از آنها مربوط به آثار قیصر امین‌پور است. در حوزه شعر انقلاب، قیصر پرچمدار بود و به شکلی می‌توان او را صاحب نسق دانست چراکه کار او از حوزه تأثیر فراتر رفته و به نوعی بنیانگذار بود. امروز که ما با هم صحبت می‌کنیم سال‌هاست که قیصر درگذشته است و از نظر ظاهر نشانه‌ای ندارد و کمتر از دیگران نام او برده می‌شود اما به رغم همه این مسائل میزان محبوبیت او نه تنها کم نشده بلکه بسیار بیشتر از قبل هم شده است. در نمایشگاه‌های کتاب که هر ساله برپا می‌شوند ما شاهد این هستیم که شمارگان و تعدد چاپ آثار او با رشد قابل توجهی مواجه بوده است. همه اینها به ما نشان می‌دهد که اقبال به این آدم به خاطر مؤلفه و شاخصه‌های اخلاقی و کیفیت آثارش، روز به روز بیشتر می‌شود.

هنوز هم بسیاری از مردم، برخی از سروده های او را زمزمه می کنند، بی آنکه بدانند خالق این شعر ها چه کسی است. و این از شاخصه های هنرمندان بزرگ و مانای تاریخ است که آثارشان بیش از نامشان در افواه شایع شده است. با این حال او تاکنون هفت مجموعه شعر از خود به یادگار گذاشته است؛ «عشق بی غروب»، «به رنگ خون»، «شکوفه‌های فریاد»، «پری ستاره ها»، «پری شدگان»، «ترینه ها» و«پری بهانه ها».

قیصر خیلی به شاعران جوان احترام می‌گذاشت و آن‌ها را تکریم می‌کرد. واقعاً شاعران جوان را احترام می‌کرد و گاهی اوقات برخی از ایشان را با لقب «استاد» صدا می‌زد و شاید این فروتنی و سلوک شاعرانه با شاعران جوان باعث شده بود که قیصر را دوست داشته باشند و باور کنند. یعنی ظاهر و باطن قیصر همین است که هست. یعنی این صمیمیت باعث جذب شاعران جوان شده بود و علاوه بر این هر موقع شاعران جوان سؤالی داشتند و قیصر با روی گشاده وقتش را به این عزیزان اختصاص می‌داد و اصلاً در این موارد نمی‌گفت کار دارم و یا وقت ندارم! با تمام مشغله‌هایی که داشت و با آن بیماری که او را رنج می‌داد و شاید برایش سخت بود که بخواهد نیم‌ساعت، یک ساعت با آن شاعر بحث ادبی کند.

در سال های دفاع مقدس، شعر به عنوان سلاحی اثرگذار، در صحنه حضور داشت و حماسه ها و مقاومت ها را می ستود و ثبت می کرد. جنگ به پایان رسید، ولی پیامدهای آن، همچنان در زندگی مردم باقی ماند. «قیصر امین پور»، با حضور در جبهه ها، از نزدیک با رزمندگان در ارتباط بود و همین ارتباط و آشنایی باعث شد، او همواره پیشرو قافله شاعران انقلاب و دفاع مقدس باشد.

درباره تعهد در شعر «قیصر امین پور»، بایدعرض کنم قیصر در زمینه تعهد در شعر، شاعری بود. که تعهد را در آثار او می توان به خوبی دید؛ او به جامعه و اعتقاد مردم متعهد بود. همچنین «امین پور»، از اولین کسانی است که در شعر این دوره، تحول ایجاد می کند؛ در شعر این دوره، علاوه بر محتوا، تفاوت محسوسی از نظر زبانی با شعر پیشینیان دیده می شد. شعر و شاعری خود قیصر هم، دستخوش تغییر و تحول می شود، تا آنجا که عده ای گمان می کنند او از عقاید پیشین خود دست برداشته است؛ البته باید گفت قیصر شاعری متعهد و انقلابی بود که تا پایان عمر، به آرمان هایش پایبند ماندغزل شور و حال کو

در ذیل شعری از مرحوم قیصر امین‌پور، شاعر معاصر و انقلاب اسلامی آورده شده که تاکنون در هیچ کتابی منتشر نشده است:

بر تیر نگاه تو دلم سینه سپر کرد

تیر آمد و از این سپر و سینه گذر کرد

چشم تو به زیبایی خود شیفته‌تر شد

همچون گل نرگس که در آیینه نظر کرد

با عشق بگو سر به سر دل نگذارد

طفلی دلکم را غم تو دست به سر کرد

گفتیم دمی با غم تو راز نهانی

عالم همه را شور و شر اشک خبر کرد

سوز جگرم سوخته دامان دلم را

آهی که کشیدیم در آیینه اثر کرد

یک لحظه شدم از دل خود غافل و ناگاه

چون رود به دریا زد و چون موج خطر کرد

بی‌صبر و شکیبم که همه صبر و شکیبم

همراه عزیزان سفر کرده، سفر کرد

باید به میانجی گری یک سر مویت

فکری به پریشانی احوال بشر کرد

آسمان تعطیل است / بادها بیکارند

آسمان تعطیل است

بادها بیکارند

ابرها خشک و خسیس
هق هق گریه ی خود را خوردند
من دلم می خواهد

دستمالی خیس

روی پیشانی تب دار بیابان بکشم

دستمالم را اما افسوس

نان ماشینی

در تصرف دارد

……

……

……

آبروی ده ما را بردند!

واما زندگینامه مختصر قیصر امین پور

تاریخ تولد : 1338/2/2
مدرک تحصیلی :دکترای ادبیات فارسی
در دوم اردیبهشت ماه 1338 درشهرستان گُتوند خوزستان متولد شد.دوران کودکی و تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به دزفول رفت.امین پور در سال 1357 دیپلم تجربی گرفت و سپس تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته دامپزشکی در دانشگاه تهران آغاز کرد. وی در سال 1358 با انصراف از رشته دامپزشکی، به جمع دانشجویان علوم اجتماعی پیوست. قیصر امین پور مجدداً در سال 1363 تغییررشته داد و تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران دنبال کرد و در بهمن ماه سال 1376 با دریافت مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.
دکتر قیصر امین پور از زمرهِ شاعرانی بود که از همان آغاز فعالیت های حوزه هنری به جمع گروه شعر آنجا پیوست و همگام با سایر شاعران فعال حوزه هنری در بسیاری از شب های شعر برگزار شده در جبهه های دفاع مقدس شرکت کرد و در مناطق مختلف عملیاتی به شعرخوانی پرداخت.او عضو شورای شعر و ادبیات حوزه بود و در تشکیل جلسات شعرخوانی و نقد و بررسی شعر و تشویق و ترغیب شاعران جوان انقلاب نقش مؤ ثر و ارزنده ای داشت. سپس به جمع نویسندگان و شورای سردبیری مجله سروش نوجوان پیوست .همچنین دکتر امین پور به تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه اشتغال داشت. وی در آخرین روزهای سال 1377 دچار سانحه تصادف در جاده کناره شمال گردید و به شدت مجروح شد.شدت جراحات وارده به دکتر امین پور به حدی بود که وی به دفعات تحت عمل های مختلف جراحی قرار گرفته و برای ادامه معالجات برای مدت کوتاه به کشور انگلستان اعزام شد. وی در سال 1381 تحت عمل پیوند کلیه قرار گرفت و بهبودی نسبی یافت.دکتر قیصر امین پور در سال 1367 از مؤ سسه گسترش هنر، جایزه ویژه نیما یوشیج را دریافت کرد. همچنین در سال 1378 از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان یکی از شاعران برتر دفاع مقدس در دهه های 60 و 70 برگزیده شد.سر انجام در آبان ماه 1386 درگذشت.

مهدی اخوان ثالث

شناخت شخصيت والا و دروني «مهدي اخوان ثالث» نياز به پژوهش‌ها و مطالعات بسياري دارد که در اين اندک نمي‌گنجد. به قول «حميد مصدق»:

« اخوان»، چونان همان صخره‌ي سنگي است که در کتاب «از اين اوستا»، در شعرش گفته: «کسي راز مرا داند که از اين‌سو به آن‌سويم بگرداند» براي شناخت «اخوان» اين (نه صخره که) کوه شعر پارسي، همتي بايست مردانه. کسي راز او را خواهد شناخت که توانايي غور در آثار فراوان او را داشته باشد. ديگران از دور فقط شمايي از او را ديده‌اند.»

مهدی اخوان ثالث در سال 1307 در توس نو مشهد چشم به جهان گشود.ودر شهر مشهد مقدس تا دوره متوسطه به تحصیل خود ادامه داد.از نوجوانی به شاعری روی آورد ودر آغاز ،قالب شعر کهن را برگزید.وی در سال 1326 در هنرستان شهر مشهد رشته آهنگری را به پایان برد.ودرهمین رشته مشغول بکار شددر آغاز دهه 20زندگیش به تهران آمد وپیشه آموزگاری را برگزید.

اخوان چند بار به زندان افتاد و یک بار نیز به حومه کاشان تبعید شد.در سال 1329 بادختر عمویش ایران (خدیجه) اخوان ثالث ازدواج کرد.در سال 1333 برای دومین بار به اتهام سیاسی زندانی شد.پس از آزادی از زندان در 1336 به کار در رادیو پرداخت و مدتی بعد به تلویزیون خوزستان منتقل شد.






در سال 1353 از خوزستان به تهران بازگشت و این بار در رادیو و تلویزیون ملی ایران به شروع به فعالیت نمود. در سال 1356 در دانشگاه‌های تهران، ملی و تربیت معلم به‌تدریس شعر سامانی و معاصر روی آورد. در سال 1360 بازنشسته (بازنشانده) شد
در سال 1369 به دعوت خانه فرهنگ آلمان برای برگزاری شب شعری از تاریخ 4تا 7 آوریل برای نخستین بار به خارج رفت و سرانجام چند ماهی پس از بازگشت از سفر در چهارم شهریور ماه همان سال از دنیا رفت طبق وصیت وی در توس در کنار آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد.

از او 4 فرزند به‌جای مانده‌است.

اخوان ثالث در شعر کلاسیک ایران توانمند بود. وی به شعر نو گرایید او آثاری دلپذیر در هر دو نوع شعر به جای نهاده‌است. همچنین او آشنا به نوازندگی تار و مقام‌های موسیقیایی بوده‌است.پدر او که علی نام داشت، یکی از سه برادری بود که از اردکان در استان یزد به مشهد نقل مکان کرد و از این رو آنان نام خانوادگیشان را اخوان ثالث به معنی برادران سه‌گانه گذاشتند.مهدی اخوان ثالث نخستین دفتر شعرش را با عنوان ارغنون در سال 1330منتشر کرد.اگرچه اخوان در دهه بیست فعالیت شعری خود را آغاز کرد، اما تا زمان انتشار دومین دفتر شعرش، زمستان، در سال 1336، در محافل ادبی آن روزگار شهرت چندانی نداشت. با اینکه نخست به سیاست گرایش داشت ولی پس از رویداد 28 مرداد از سیاست تا مدتی روی گرداند. چندی بعد با نیما یوشیج و شیوهٔ سرایندگی او آشنا شد. شاهکار اخوان ثالث شعر زمستان است.

مهارت اخوان در شعر حماسی است. او درونمایه‌های حماسی را در شعرش به کار می‌گیرد و جنبه‌هایی از این درونمایه‌ها را به استعاره و نماد مزین می‌کند.به گفته برخی از منتقدان، تصویری که از م. امید در ذهن بسیاری به جا مانده این است که او از نظر شعری به نوعی نبوت و پیام‌آوری روی آورده ـ(تعریف شعر از نظر اخوان: شعر محصول بیتابی انسان در لحظاتی است که در پرتو شعور نبوت قرار می‌گیرد)ـ و از نظر عقیدتی آمیزه‌ای از تاریخ ایران باستان و آراء عدالت‌خواهانه پدید آورده‌است و در این راه گاه ایران‌دوستی او جنبه نژادپرستانه پیدا کرده‌است.اما اخوان این موضوع را قبول نداشت و در این باره گفته‌است: «من به گذشته و تاریخ ایران نظر دارم. من عقده عدالت دارم، هر کس قافیه را می‌شناسد، عقده عدالت دارد، قافیه دو کفه ترازو است که خواستار عدل است.... گهگاه فریادی و خشمی نیز داشته‌ام.»
شعرهای اخوان در دهه‌های 1330 و 1340 شمسی روزنه هنری تحولات فکری و اجتماعی زمان بود و بسیاری از جوانان روشنفکر و هنرمند آن روزگار با شعرهای او به نگرش تازه‌ای از زندگی رسیدند. مهدی اخوان ثالث بر شاعران معاصر ایرانی تاثیری عمیق دارد.هنر اخوان در ترکیب شعر کهن و سبک نیمایی و سوگ او بر گذشته مجموعه‌ای به وجود آورد که خاص او بود و اثری عمیق در هم‌نسلان او و نسل‌های بعد گذاشت.

مهدی اخوان ثالث اظهار میکرد:

من نه سبک شناس هستم نه ناقد.... من هم از کار نیما الهام گرفتم و هم خود برداشت داشته‌ام.... شاید کوشیده باشم از خراسان دیروز به مازندران امروز برسم...

.

امروز می خواهم از حافظ بنویسم حقیر این بیت از شعر حافظ را خیلی دوست دارم

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ که گرچه غرق گناه است می رود به بهشت

جالب است که بدانید حتی زمانی که حافظ از دنیا رفت، در روزگار خودش نیز مردمان بسیاری بودند که او را به اندازه کافی نمی شناختند و به علت برخی از دشمنی های پادشاه آن روزگار که با حافظ از در دشمنی واردشده بود و شایعاتی که دشمنانش درباره او باب کرده بودند؛زمانی که حافظ از دنیا رفت برخی از مردم حاضرنبودند حتی در تشییع جنازه او حاضر شوند.برخی می گفتند که اشعار او نشان از بی ایمانی او دارد و عده ای دیگر معتقد بودند که خواجه شمس الدین مردی خداجوی و زاهد بوده و این ها تنها اتهامات دشمنان وی است. به دلیل همین دشمنی ها سرمنشا بسیاری ازآنها به حاکم آن زمان برمی گشت برخی ازمردم دید بدی به وی پیدا کرده بودند به طوری که القابی همچون مست همیشه باده نوش یا رند را به وی نسبت می دادند. زمانی که حافظ از دنیا رفت همان گونه که اشاره شد بر سر تشییع جنازه و دفن او جنجالی به پا شد. به گونه ای که عده ای تحت تاثیر القائات دشمنانش راضی به دفن او در آرامگاه مسلمانان نمی شدند و عده ای دیگرهمچنان بر زهدو ایمان او اصرار داشتند و می گفتند که او مبرا از هر گونه افترایی است.بحث بر سر نحوه تدفین حافظ راه به جایی نبرد تا این که قرار شد برای آن که بیش از آن جنازه ی حافظ برزمین نماند تمام اشعار او را جمع آوری کرده و درکوزه بزرگی بریزند. آن زمان هنوز دیوان اشعار حافظ گردآوری نشده بود و اشعارش به طور پراکنده در دست مردم بود.بنابراین اشعار وی راجمع کرده و درون کوزه یاد شده ریختند.بعد ازآن پسربچه نابالغی که به سبب سن و سالش هنوز برخوردار از معصومیتی کودکانه بود را صدا زده و از او خواستند که دست در کوزه برده و یکی از اشعار حافظ را بیرون آورد.بدین طریق می خواستند از خود حافظ بپرسند که او را در قبرستان غیرمسلمانان دفن کنند یا قبرستان مسلمانان. مردم گیج شده بودند و منتظر پاسخ خود حافظ بودند.آن گاه بیتی از ابیات حافظ خطاب به مردم آمد که حال همه حاضران را منقلب کرد.آن بیت این بود:

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ که گرچه غرق گناه است می رود به بهشت

این شعر در بدخواهان شاعر تأثیر بسیاری می‌کند و همه را خاموش می‌کند.

به نظرمن حافظ را باید چیره‌دست‌ترین غزل سرای فارسی زبان دانست . موضوع غزل وصف معشوق، می، ومغازله‌است و غزل‌سرایی را باید هنری دانست ادبی، که درخور سرود و غنا و ترانه‌پردازی است.

حقیر هر بار ازخواندن شعر های حافظ، نکات جدیدی را از شعر او کشف می‌کنم. باید به این پرداخت که چرا حافظ تمام‌ نشدنی است. بسیاری از شاعران هستند که وقتی کار آن‌ها را چند بار می‌خوانی، نکته جالبی در کارشان نیست؛ اما حافظ گویا پایان‌ناپذیر است. ویژگی‌های متعددی را برای شعر حافظ نام برده‌اند؛ اما ما باز هم به کارهای نو نیاز داریم؛ چون نکات کشف‌ناشدنی درباره حافظ زیاد است. این کارهای نوین ما را به شعر حافظ نزدیک‌تر می‌کند. شعر حافظ را می‌توانیم بارها بخوانیم و شگفت‌زده بشویم و شعر هایش لذت زیبایی‌شناسی را برای ما ایجاد می کند. و هربار دریچه جدیدی برای‌مان گشوده می‌شود. چرا حافظ شاعری ازلی و ابدی نام گرفته است؟ این‌ها مباحثی است که زیاد از آ‌ن‌ها حرف زده شده است؛ اما باز هم باید حرف زد. بهره حافظ از حداکثر ظرفیت و ظرافت زبان فارسی است. خوب است ما نگاهی به کارنامه حافظ‌پژوهشی داشته باشیم که شامل دیوان‌های حافظ، چاپ کتاب‌هایی که در شرح و تفسیر اشعار حافظ نوشته شده است و فال‌نامه‌های حافظ می‌شود. 600 سال است که از حافظ گفته می‌شود و تا وقتی که شعر هست، حافظ هم هست. حافظ دوست‌داشتنی‌ترین شاعر همه دوران‌هاست. در زمانی که به هر حال غرب قدرت دارد و فرهنگ او، فرهنگی مسلط است، طبیعی است شاعر اروپایی، شاعر جهانی باشد؛ اما می‌بینید که حافظ جهانی است و احترامی که گوته و نیچه به حافظ می‌گذارند، به کم‌تر شاعری گذاشته شده است. اگر در تاریخ در میان آدمیان شعر نباشد، آدمی وجود ندارد. آدم‌ها می‌توانند شعر بلد نباشند؛ اما بشر بدون شعر نمی‌تواند زندگی کند. ما از زبان برای بیان موزون و مقفا استفاده می‌کنیم. حافظ در برخی از اشعارش به ماهیت شعر اشاره کرده است. البته این شعرها بهترین شعرهای حافظ نیستند. وقتی جایی مضمون بر شعر شاعر غلبه می‌کند، آن شعر بهترین شعر نیست. هگل درباره صورت و ماده شعر بحث‌های خوبی کرده است. صورت و مضمون یک وقت و در موارد نادر در آثار بزرگان شعر، یکی می‌شوند. شما نمی‌توانید مضمون را از صورت جدا کنید. این اوج شعر است که صورت و مضمون یکی هستند. ما هرچه داریم، به زبان تعلق دارد. همه آن‌چه درباره آدم گفته می‌شود، به زبان دانستن و زبانی بودن او برمی‌گردد. حافظ زمانی برای بیان مطالبش فکر نکرده است؛ اما من مخالف نیستم که حافظ معانی را نیز طرح کرده است؛ ولی اهمیت حافظ در بیان مطالب اجتماعی نیست. حافظ شاعر است. شعر برای چیزی نیست.

همه شاعران چون از تعلقات آزاد می‌شوند، لحن عرفانی پیدا می‌کنند. اما حافظ عارف نیست؛ حافظ است.سنایی و عطار عارف هستند، مولوی هم مؤلف عرفان است. اما به نظر من هرجا مضمون و عرفان غلبه می‌کنند، شعر سست می‌شود. هرجا شما احساس می‌کنید این شعر، شعر بزرگی است، اصلا در فکر مطلبش نخواهید بود. شعر با تفکر همان رابطه‌ای را دارد که با زبان دارد. ما به حافظ نیاز داریم. اگر در خانه‌های ما دو کتاب هست و یکی از این دو کتاب بعد از کتاب آسمانی، حافظ است، وجهش همین است که ما یک نیاز نادانسته و بیان‌ناکردنی به شعر و حافظ داریم. ما درس سحر در ره میخانه نهادیم/ محصول دعا در ره جانانه نهادیم/ در خرمن صد زاهد عاقل زند آتش/ این داغ که ما بر دل دیوانه نهادیم/ سلطان ازل گنج غم عشق به ما داد/ تا روی در این منزل ویرانه نهادیم». تنها آدم شاعر است و این فصل حتی ذاتی‌تر از ناطق بودن انسان است؛ یعنی نطق همان شعر است. شعر تنزیل است، از بالا می‌آید و ساخته نمی‌شود. اول نبوت، بعد شعر و بعد سحر است. در زندگی حافظ ابهامات زیادی هست. روایات مختلفی درباره او شده است؛ اما حالا باید ببینیم حافظ خودش را چگونه طرح کرده است. در این‌جا چند مسأله فلسفی به وجود می‌آید؛ اول این‌که روایت کردن چیست؟ دوم این‌که آیا موجودی می تواند خودش را روایت کند؟‌چه موجودی می‌تواند خودش را روایت کند؟ با ید گفت که تنها انسان می‌تواند خودش را روایت کند؛ چون انسان تنها موجودی است که می‌تواند از خودش فاصله بگیرد؛ یعنی سوژه‌ای است که خودش را به ابژه تبدیل می‌کند، به خودش می‌نگرد و خودش را روایت می‌کند. هرچه هم که انسان می‌گوید، از خودش می‌گویدحالا می‌شود به خلوت حافظ رفت؟ شعر حافظ، شعر ناب است. صورت و معنا یکی است، ننشسته‌ است که ببافد. از سر سویدایش گفته است. هیچ متفکری به خلوت متفکر دیگری راه ندارد. خدا فقط راه دارد. هر کس تنها از خلوت خودش می‌تواند به خلوت دیگری راه ببرد.

ما تنها در این صورت می‌توانیم حافظ را بشناسیم که از خلوت خودمان حرکت کنیم و هرمنوتیکی او را بشناسیم. هرچه حافظ گفته، خودش را روایت کرده است. حالا وقتی حافظ خودش را روایت می‌کند، واقعا راوی حقیقی است یا باز هم پای تفسیر در کار است؟ متأسفانه یا خوشبختانه، حافظ خودش را هم تفسیر می‌کند و هر کسی هم که از خودش بگوید، خودش را تفسیر می‌کند. هر کسی نیمی از خودش را می‌شناسد و نیمی‌اش پنهان است و آن نیم پنهان را تفسیر می‌کند. حالا اگر حافظ را به روایت حافظ بگویم، باز هم حافظ خودش را تفسیر کرده است و به خود واقعی‌اش راه نیافته است، به خود انضمامی‌اش راه یافته است؛ نه خود مطلقش. آدم هزار تا خود دارد. این من‌ها که تغییر می‌کند، من انضمامی است و تعینات یک من مطلق است، شاید هیچ‌کس به این من مطلق نرسد. حافظ در دیوانی که در همه خانه‌ها هست، حضور دارد. هر بیتش یک جهان است و پیام اصلی حافظ به روایت خودش در چند کلمه خلاصه می‌شود؛ «خودآگاهی»، حافظ خود یک انسان خودآگاه است. خیلی از خود حرف می‌زند، خود یعنی آگاهی. آگاهی را برداری، خود نمی‌ماند. «حضوری گر همی خواهی ز خود غایب مشو حافظ». همچنین پیام حافظ، پیام «آزادی» است، آزادی مطلق، به نظر حقیرحافظ در یکی از تاریک‌ترین دوران‌ تاریخ ما زندگی می‌کرده است. اما او در این شرایط آزاد زندگی کرد و به عالم حضور رسید و به ما پیام آزادی داد. حافظ وابسته و ریا کار نبود؛ در نتیجه پیام بعدی او، پرهیز از ریاکاری است که البته نتیجه آزادی است. این‌ها بنیادی‌ترین مفاهیم و پیام‌های شعر اوست. حافظ تمام معارف انسانی را در آستینش دارد. اما او در ذات شاعر است. فقیه، ‌محدث، متکلم، فیلسوف، عارف، ادیب در فارسی و عربی هم هست. اما در درجه اول، شاعر به ذات است. او همه دانش‌های ایران باستان را هم داشته است. تا زرتشت و آیین مهر هم می‌رود. این آیین که اگر مسیحیت نبود، الآن همه اروپا و آمریکا مهری بودند، از ایران رفت. او زروان و زرتشت و معارف اسلامی را می‌شناخته و وقتی حرف می‌زند، تمام معارف این کشور را در آن می‌آورد. ما حق داریم در هر بیتش یک کتاب بنویسیم.به نظر من درباره حافظ خیلی می‌شود حرف زد. مردم ماد حافظ را می‌شناسند و او در همه خانه‌ها هست. با او حال می‌کنند، می‌خوانندش و با او فال می‌گیرند. البته ما بزرگان بسیار دیگری نیز داریم. زنده باد این آب و خاک که این آدم‌ها را پرورش داده است. حافظ متفکری است که همه او را می‌شناسند، نیچه که هیچ‌کس را قبول ندارد، درباره حافظ می‌گوید: «ای حافظ تو این‌قدر از می حرف می‌زنی، از می چه می‌خواهی، تو خود می‌ای هستی که عالم را مست کرده‌ای».

سمبولیسم در حدود سده پنجم و در شعر سنایی آغاز می‌شود. سنایی را می‌توان به عنوان قوام‌آورنده سمبولیسم در شعر فارسی دانست. برخی نمادگرایی در شعر عطار، مولانا و حافظ را با نمادگرایی در مکتب شاعران فرانسوی چون بودلر مقایسه می‌کنند. حافظ در بسیاری از موارد اصول سمبولیسم را رعایت می‌کند و بالغ‌ترین بیان نمادگرایانه را در بین شاعران فارسی دارد. شعر سمبولیک برای این ایجاد شده که ذهن مخاطب را با وسعت عظیمی از نماد روبه‌رو کند. در این‌جا خواننده، خود شاعر است؛ چون آن نماد را خود خواننده است که معنی می‌کند. برای مثال، در مصرع «چو آفتاب می از شرق پیاله برآید»، منظور شاعر از می مشخص نیست و اگر او می‌خواست، می‌توانست منظورش را معین کند. تعداد ابیاتی که حافظ نماد را در آن‌ها شرح داده است، از شاعران دیگر حتی سعدی کم‌تر است و علت اختلاف‌ها و دعواها بر سر حافظ همین مسأله است. می توان در باره حافظ چیزهای زیادی نوشت ولی حقیر به علت اطلاعات اندکم نمی توانم بیشتر از این در باره حافظ بنویسم وبرمیگردیم به زندگینامه اش

واما زندگینامه حافظ

متاسفانه اطلاعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست ندارم و ظاهراً پدرش بهاء الدین نام داشته و مادرش نیز اهل کازرون بوده‌است. در اشعار او که می‌تواند یگانه منبع موثّق زندگی او باشد اشارات اندکی از زندگی شخصی و خصوصی او یافت می‌شود. آنچه از فحوای تذکره ها به دست می‌آید بیشتر افسانه‌هایی است که از این شخصیّت در ذهن عوام ساخته و پرداخته شده‌است. با این همه آنچه با تکیه به اشارات دیوان او و برخی منابع معتبر قابل بیان است آن است که او در خانواده‌ای از نظر مالی در حد متوسط جامعه زمان خویش متولد شده‌است.(با این حساب که کسب علم و دانش در آن زمان اصولاً مربوط به خانواده‌های مرفه و بعضاً متوسط جامعه بوده‌است.) در نوجوانی قرآن را با چهارده روایت آن از بر کرده و از همین رو به حافظ ملقب گشته‌است.

در دوران امارت شاه شیخ ابو اسحاق (متوفی 758 ه‍. ق) به دربار راه پیدا کرده و احتمالاً شغل دیوانی پیشه کرده‌است. (در قطعه ای با مطلع «خسروا، دادگرا، شیردلا، بحرکفا / ای جلال تو به انواع هنر ارزانی» شاه جلال الدین مسعود برادر بزرگ شاه ابواسحاق را خطاب قرار داده و در همان قطعه به صورت ضمنی قید می‌کند که سه سال در دربار مشغول است. شاه مسعود تنها کمتر از یکسال و در سنه 743 حاکم شیراز بوده‌است و از این رو می‌توان دریافت که حافظ از اوان جوانی در دربار شاغل بوده‌است). علاوه بر شاه ابواسحاق در دربار شاه آل مظفرشامل شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع،شاه منصور وشاه یحیی نیز راه داشته‌است. شاعری پیشه اصلی او نبوده و امرار معاش او از طریق شغلی دیگر (احتمالاً دیوانی) تأمین می‌شده‌است. در این خصوص نیز اشارات متعددی در دیوان او وجود دارد که بیان کننده اتکای او به شغلی جدای از شاعری است، از جمله در تعدادی از این اشارات به درخواست وظیفه (حقوق و مستمری) اشاره دارد. در باره ی سال دقیق تولد او بین مورخین و حافظ‌شناسان اختلاف نظر وجود دارد. دکتر ذبح الله صفا ولادت او را در 727ه‍. ق و دکتر قاسم غنی آن را در 717می‌دانند. برخی دیگر از محققین همانند علامه دهخدا بر اساس قطعه های از حافظ ولادت او را قبل از این سال‌ها و حدود 710 ه‍. ق تخمین می‌زنند. آنچه مسلم است ولادت او در اوایل قرن هشتم هجری و بعد آن واقع شده و به گمان غالب بین 720 تا 729 ه‍. ق روی داده‌است. و به گمان غالب بین 720 تا 729 ه‍. ق روی داده‌است. در مورد سال درگذشت او اختلاف کمتری بین مورخین دیده می‌شود و به نظر اغلب آنان 792ه‍. ق است. از جمله در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوفی(متولد 777 ه‍. ق) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانس تألیف جامی (متولد 817 ه‍. ق) به صراحت این تاریخ به عنوان سال درگذشت خواجه قید شده‌است. محل تولد او شیرازبوده و در همان شهر نیز روی بر نقاب خاک کشیده‌است.

آرامگاه حافظ در شهر شیراز و در منطقه ی فظیه در فضایی آکنده از عطر و زیبایی گل‌های جان‌پرور، درآمیخته باشور اشعار خواجه، واقع شده‌است. امروزه این مکان یکی از جاذبه‌های مهمّ گردشگری به شمار می‌رود وبسیاری از مشتاقان شعر و اندیشه‌ای حافظ را از اطراف جهان به این مکان می‌کشاند.

با آن‌که حافظ غزل عارفانه ی مولانا و غزل عاشقانه ی سعدی را پیوند زده، نوآوری اصلی او در تک بیت‌های درخشان،مستقل، و خوش‌مضمون فراوانی است که سروده‌است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره‌های قرآن تأثیر گرفته‌است، که آن را انقلابی در آفرینش این‌گونه شعر دانسته‌اند.

هوشنگ گلشیری در دوران معاصر بیش از هر کس دیگر در پرورش و گسترش فرهنگ و ادبیات ایران سهم داسته است.گلشیری هیچ وقت هدف را موضو‌ع قرار نمی‌داد. موضوع چیزی‌ست که از کنار هدف می‌گذرد و خواننده متوجه آن می‌شود... هیچ‌گاه اظهار خستگی نمی‌کرد. جامعیت آثار گلشیری، که نوآوری هم یکی از مشخصات آن‌هاست، نام او را در تاریخ قصه‌نویسی ایران جاودانه می‌کند. او را می‌توان نویسنده‌ی مدرن ایران دانست که از خود شاهکاری به یاد ماندنی به جا گذاشت. «شازده احتجاب» را می‌توان از ماندگار‌ترین آثار زبان فارسی به حساب آورد.گلشیری، داستان‌نویس فنّان، معلم و منتقد ادبی که بر نسل جوان تأثیری غیرقابل انکار داشت، مرد اجتماعی و نویسنده‌ای رئالیست بود که قصه‌هایش جدا از لذت زیبا‌شناختی، خواننده را به تفکر تاریخی دعوت می‌کند.

هوشنگ گلشیری بانگارش رمان کوتاه شازده احتجاب در اواخر دههٔ چهل خورشیدی به شهرت فراوانی رسید. این کتاب را یکی از قوی‌ترین داستان‌های ایرانی خوانده‌اند.وی با تشکیل جلسات هفتگی داستان‌خوانی و نقد داستان از سال 1362تا پایان عمر خود نسلی از نویسندگان را پرورش داد که در دهه هفتاد خورشیدی به شهرت رسیدند. او همچنین عضو و یکی از موسسان کانون نویسندگان ایران و از بنیانگذاران حلقه ادبی جُنگ اصفهان بود.گلشیری یک نهاد ادبی فرهنگی در مدرنیته‌ی ما بوده است... وفاداری به نثر، از او یکی از سه چهار نفر ناثر ممتاز قرن بیستم تاریخ ایران را ساخت.

و اما زندگینامه هوشنگ گلشیری:
هوشنگ گلشیری در سال 1316در اصفهان به‌دنیا آمد. در سال 1321همراه با خانواده به آبادان رفت. از سال 1321تا 1334در آبادان اقامت داشت که این دوره از زندگیش را باید شکل‌دهندهُ حیات فکری و احساسی او دانست.....پدرش کارگر بنا، سازندهُ مناره‌های شرکت نفت بود، و مدام از خانه‌ای به خانهُ دیگر می رفتند. گلشیری اولین داستانش را در سال 1337زمانی که در دفتر اسناد رسمی کار می کرد نوشت. سال 1334 تا 1352 هم در اصفهان زیسته است.گلشیری پس از گرفتن دیپلم، معلم شد، در دهی دورافتاده در سرراه اصفهان به یزد. گلشیری در سال 1338 تحصیل در رشتهُ ادبیات فارسی را در دانشگاه اصفهان آغاز کرد.

آشنایی با انجمن ادبی صائب در همین دوره نیز اتفاقی مهم در زندگی او بود. گلشیری کار ادبی را با جمع‌آوری فولکلور مناطق اصفهان در سال 1339آغاز کرد. سپس مدتی شعر می‌سرود. خیلی زود دریافت که در این زمینه استعدادی ندارد، بنابر این سرودن را کنار گذاشت و به نگارش داستان پرداخت. وی بعد از مدتی همراه با تعدادی از نویسندگان نواندیش جلسات یا حلقهٔ ادبی جُنگ اصفهان را پایه‌گذاری کرد. یکی از اقدامات تأثیرگذار و مهم گلشیری تشکیل کارگاه‌های داستان و پرورش نسل تازه‌ای از نویسندگان ایرانی بود. وی جلسات هفتگی داستان‌خوانی و نقد داستان را از سال 1362 تا پایان عمر خود در هر شرایطی به صورت مستمر برگزار کرد.

وی در سال‌هایی که کارنامه را منتشر می‌کرد، جلسات نقد شعر و داستان را در دفتر مجله برگزار می‌کرد. در اواسط سال 1362، گلشیری جلسات هفتگی داستان‌خوانی را که به جلسات پنج‌شنبه‌ها معروف شد، با شرکت نویسندگان جوان در خانه خود برگزار کرد. این جلسات تا اواخر سال 1367با حضور نویسندگانی چون یارعلی پورمقدم، محمدرضا صفدری، محمد محمدعلی، آذر نفیسی، عباس معروفی، منصور کوشان، شهریار مندنی‌پور، منیرو روانی‌پور، قاضی ربیحاوی، ناصر زراعتی، حسين مرتضاييان آبکنار ادامه داشت. در سال 1368، در اولین سفر به خارج از کشور پس از انقلاب برای سخنرانی و داستان‌خوانی به هلند (با دعوت سازمان آیدا)، و شهرهای مختلف انگلستان و سوئد رفت. در سال 1369 نیز برای شرکت در جلسات خانهٔ فرهنگ‌های جهان در برلین به آلمان سفر کرد. در این سفر در شهرهای مختلف آلمان، سوئد، دانمارک و فرانسه سخنرانی و داستان‌خوانی کرد. در بهار 1371به آلمان، آمریکا، سوئد، بلژیک و در بهمن 1372 هم به آلمان، هلند، بلژیک سفر کرد. گلشیری همکاری خود را با مطبوعات از جوانی آغاز کرد. وی برخی آثار خود را در نشریاتی مانند پیام نوین، کیهان هفته و فردوسی به چاپ رساند. پس از راه‌اندازی جنگ اصفهان نیز گلشیری شاخص‌ترین چهره و به گفتهٔ منتقدین سخنگوی پرنفوذ این جریان به شمار می‌رفت. پس از انقلاب نیز گلشیری فعالیت روزنامه‌نگاری را ادامه داد.

گلشیری از اواخر سال 1364، با همکاری با مجلهُ آدینه از اولین شمارهُ آن، و پس از آن، دنیای سخن، و پذیرش مسئولیت صفحات ادبی مفید برای ده شماره دور تازه‌ای از کار مطبوعاتی خود را آغاز کرد. سردبیری ارغوان که فقط یک شماره منتشر شد (خرداد 1370، و سردبیری و همکاری باچند شمارهُ نخست فصلنامهُ زنده رود (1371تا 1372) ادامهُ فعالیت‌های مطبوعاتی او تا پیش از سردبیری کارنامه بود. سردبیری ماهنامهٔ ادبی کارنامه را در تابستان 1377بر عهده گرفت و نخستین شماره آن را در دی ماه همین سال منتشر کرد. این مجله در حقیقت پایگاهی بود برای نویسندگانی که در دههٔ پیشین امکان انتشار آثار خود را نداشتند. در این دوره، جلسات بررسی شعر و داستان نیز به همت او در دفتر کارنامه برگزار می‌شد. یازدهمین شماره کارنامه به سردبیری او پس از مرگش در خرداد 1379منتشر شد. او با نگارش رمان کوتاه شازده احتجاب در اواخر دههٔ چهل خورشیدی به شهرت فراوانی رسید. این کتاب را یکی از قوی‌ترین داستان‌های ایرانی خوانده‌اند. شخصیت هوشنگ گلشیری در داستان‌هایش به سختی دیده می‌شود، چرا که منش و هویت خود را در یک عنصر یا یک شخصیت نگذاشته است. کسی که در جست و جوی نویسنده در داستان‌های او است، تنها در نبض داستان یا لحن حاکم بر آن می‌تواند او را بیابد.

کسانی که داستان‌های او را نخبه‌گرا یا مردم‌گریز می‌دانند (با این فرض که نخبگان را از مردم نمی‌پندارند) در واقع همان برداشتی را دارند که خواست و هدف او بود در نوشتن و نه در زندگی و فعالیت‌های اجتماعی. چرا که از نظر او، ادبیات جدی، یا یک داستان جدی موفق نمی‌تواند مخاطب عام داشته باشد. به بیانی بسیار ساده، گلشیری آگاهانه و با وسواس ویژه‌ خود، نخست داستان‌هایش را برای داستان‌نویسان می‌نوشت؛ برای شاعران، منتقدان و نهایت برای کسانی که فرهنگ و به ویژه ادبیات و تعالی جامعه از مشغله‌های دایمی آن‌ها است. از همین منظر نیز، بی آن که گونه‌های متفاوت ادبیات، به ویژه داستان و رمان را انکار کند،به هیچ رو ادبیات "ایدئولوژیک" ،"ژدانفی"، "اسلامی" و مانند اینها را برنمی‌تافت و یقین داشت این گونه‌های ادبیات ، بیش از آن که راهگشا و سازنده‌ مسیری برای تعالی انسان و نهایت یک جامعه‌ آزاد و مردم آگاهانه باشد، نتیجه‌ عکس خواهد داد.

داستان‌های او تکه تکه روایت می‌شوند به همان گونه که کاشیکاری‌های عمارت‌ها، گنبدها، مناره‌ها، کتیبه‌ها، ایوان‌ها و باغ‌های ایرانی. عنصرهای داستان‌های او از یک سو مستقیم روایت نمی‌شوند و از سوی دیگر چند وجهی یا چند بعدی‌ به نظر می‌آیند. چرا که آنها را به همان گونه روایت می‌کند که آدمی در میان آینه‌کاری‌های کاخ‌های ایرانی ایستاده باشد. همنشینی و صداقت او آن چنان صمیمانه و دلنشین بود که حتی گریزنده‌ترین آدم‌ها، اعم از زن یا مرد، ناخواسته به سوی او جذب می‌شدند.تکه‌های کاشی‌ها، اگر چه هر کدام به تنهایی فاقد شکلی شناخته شده و زیبا هستند، نهایت در کنار هم ساختار و هویت تصویری را آشکار می‌کنند که بدون وجود آن‌ها ممکن نیست. تکه‌های آینه‌ها؛ اگر چه هر کدام تصویری کج و معوج یا ناملموس را بازتاب می‌دهند، در نهایت از هر عنصر یافته جلوه‌های تو در تو و جذابی را به مخاطب می‌دهند که خود نیز بخشی ناگزیر از آن است.

تحصيلات و مدارك علمي:

در سال 1338 تحصیل در رشتهٔ ادبیات فارسی را در دانشگاه اصفهان آغاز کرد.

افتخارات:

• جایزهٔ صلح اریش ماریا رمارک در سال 1378
• جایزهٔ لیلیان هلمن/دشیل همت در سال 1376

آثار :

مجموعه‌های داستان‌های کوتاه:

• مثل همیشه (1347)
• نمازخانه کوچک من (1354)
• جُبّه‌خانه (1362)
• پنج گنج (1368)
• دست تاریک دست روشن (1374)
• نیمهٔ تاریک ماه (برگزیده آثار- کتاب اول 1380)

داستان‌های بلند:

• شاه سیاه‌پوشان
• حدیث ماهیگیر و دیو (1363)

رمان‌ها:

• شازدهٔ احتجاب (1348
• کریستین و کید (1350)
• بره گمشده راعی (1356)
• معصوم پنجم یا حدیث مرده بر دار کردن آن سوار که خواهد آمد (1358)
• در ولایت هوا، تفننی در طنز (1370، در سوئد).
• آینه‌های دردار (1370)
• جن نامه (1376 نشر باران، سوئد)

فیلم نامه:

• دوازده رخ (1367، انتشارات نیلوفر)

آثار غیرداستانی:

• 1361- ویرایش گلستان سعدی نسخهٔ تصحیح شدهٔ محمدعلی فروغی.
• 1378 - باغ در باغ مجموعه مقالات
• 1374 - در ستایش شعر سکوت، (دو مقالهُ بلند در بارهُ شعر).
• 1376 - جدال نقش با نقاش، بررسی آثار سیمین دانشور (از آتش خاموش تا سووشون)

تاريخ فوت، محل فوت، هنگام فوت، محل دفن:

سرانجام گلشیری در 16 خرداد 1379 در تهران بر اثر ابتلا به بیماری مننژیت که نخستین نشانه‌های آن از پاییز 1378 خورشیدی پدیدار شده بود در بیمارستان ایران‌مهر درگذشت. او را در امامزاده طاهر شهر کرج به خاک سپردند. پس از درگذشت وی، بنیاد هوشنگ گلشیری برای ادامهٔ تلاش‌های او و حمایت از فعالیت‌های ادبی تشکیل گردید و جایزهٔ هوشنگ گلشیری را برای اهدا به آثار منتخب ادبیات فارسی برقرار کرد..

نقل قول و خاطرات:

پويا رفوئي: گلشيري در داستان‌هايش همواره تلاطم ميان صدا و معنا را بروز مي‌دهد. اين دو گاه عكس هم عمل مي‌كنند. نوشته‌ي او هيچ‌گاه تهي از ريتم نيست، با اين حال شاعرانه هم نمي‌نويسد؛ او معنا، سير روايت و شخصيت‌پردازي را به مصاف با ريتم مي‌برد و از اين بابت است كه در نثر او ايده‌ي شعر همواره حي و حاضر است. فرهاد فيروزي: برخي زبان گلشيري را سخت و بازي با كلمات مي‌دانند و برخي نيز آن را بسيار شيوا و آسان ارزيابي مي‌كنند. او با اشاره به اين‌كه زبان ابزار كار داستان‌نويس است، اظهار كرد: زبان گلشيري را بايد در تك‌تك داستان‌هايش خواند تا فهميد كه واقعا سخت است يا آسان و روان، يا اين‌كه چه ويژگي‌هايي دارد كه بعضي‌ها را پس مي‌زند. باربد گلشيري (پسر هوشنگ گلشيري): من به ندرت درباره‌ي پدرم حرف مي‌زنم و مي‌نويسم؛ به‌دليل اين‌كه وقتي دست‌نوشته‌ها و فيش‌هاي او را مرتب مي‌كردم، بعضا به چيز‌هايي برمي‌خوردم كه واقعا نمي‌دانستم گفتن از آن‌ها يا چاپ ‌كردن‌شان درست است يا نه. محمد تقوي: در زندگي هوشنگ گلشيري مي‌توانيم نوع نگاه و تلقي خاصي را نسبت به كار گروهي پي‌گيري كنيم. گلشيري به نابغه‌ي در خلوت و منزوي اعتقادي نداشت. او بيش‌تر به كانون‌ها يا جريان‌هايي از صاحب قلمان نزديك مي‌شد كه دغدغه‌هاي مشترك آن‌ها را به هم پيوند مي‌داد. اين داستان‌نويس افزود: اولين و مشهورترين جريان ادبي كه گلشيري از آن بهره برد و از اركان آن نيز شمرده مي‌شد، «جنگ اصفهان» بود.

گزیده ی شازده احتجاب

فخرالنساء خنديد، گفت:
- تو خيلي عقبي، شازده. پس كي مي‌خواهي شروع كني، هان ؟
ششلول پدر بزرگ بود، سنگين و سرد. تيك‌وتاك بي‌انتها و مداوم ساعت‌ها تمام اتاق را پر مي‌كرد و بوي نا و بوي شمع‌هاي نيم‌سوخته و بوي فخرالنساء كه آ‌ن طرف، توي تاريكي، ايستاده بود. شازده بلند گفت :- كاش پنجره را باز كرده بودم تا اقلأ اين بوي نا ...و سرفه كرد. اما مي‌دانست كه هر چقدر هم بلند سرفه كند نمي‌تواند آن شيشه‌‌هاي بزرگ يكدست درها و پنجره‌‌ها را بلرزاند. و باز سرفه كرد.شازده احتجاب مي‌دانست كه فايده‌يي ندارد، كه نمي‌تواند، كه پدربزرگ، هميشه، مثل همان عكس سياه و سفيدش خواهد ماند: مثل پوستي كه توي آن كاه كرده باشند؛ سطحي كه دور از او و در آن همه كتاب و عكس و روايت‌هاي متناقص به زندگي‌اش ادامه خواهد داد. اما مي‌خواست بداند، به خاطر خودش و فخرالنساء هم كه شده بود مي‌خواست بفهمد كه پشت آن پوست، پشت آن سايه روشن عكس و در لا‌به‌لاي سطور آن همه كتاب ... و بلند گفت : بايد كاري بكنم.و سرفه كرد. و در لابه‌لاي آن همه فراش خلوت و خواجه‌باشي و شاطر و فرياد‌هاي كور شو، دورشو و زن‌هاي حرم و كنيز‌ها كه مي‌ريختند توي حوض و كشتي مي‌گرفتند ... لخت ؟جد كبير، حتماً، مي‌خنديده. و خاطر انورش را انبساطي... و سكه شاباش مي‌كرده و زن‌‌هاو كنيزها كه مي‌ريختند روي هم، تودهُ گوشت زنده و سفيد تكان مي‌خورده، مي‌خنديده، درهم مي‌رفته، با دست و پايي كه گاه‌به گاه بيرون مي‌مانده. تودهُ گوشت كه باز مي‌شده باز جد كبير شاباش مي‌كرده. آن‌سو، پشت اين همه، پدر‌بزرگ ايستاده بود يا نشسته؟ طرحي مبهم از كودكي چاق و كوتاه يا بلند و باريك با موهاي پر‌پشت و يا ... و چشم‌هاي ؟ با شمشير و كلاه و چكمه و برق تكمه‌‌ها و للـه ‌باشي‌‌ها و وزير و مشيرهايش. حاكم ولايت ... نمي‌دانم كجا. و شايد اگر فرصتي دست مي‌داد و به سلام نمي‌نشست و آخوندها نمي‌آمدند تا دعا به ذات اقدس بكنند و يا امرا به پابوس مشرف نمي‌شدند ...
- اگر چشم گنجشكي را دربياورند تا كجا مي‌تواند بپرد؟
و سرفه كرد، بلند و كشدار. و فهميد كه نمي‌تواند و رها كرد تا پدربزرگ همچنان عكسي بماند نشسته بر تختي يا بر پشت اسبي رام و يا پشت آن تودهُ گوشت بي‌شكل و زنده و خندان.

هنوز هم خیلی از ابعاد فکری سهراب سپهری نا شناخته ویامبهم مانده است هنوز بسياری از برداشت ها درباره ی شعر سپهری بی ربط و يا حتی گاهی وارونه است. آن چه كه مورد اتفاق معاصران است ـ موافق يا مخالف ـ اين است كه در شعر سپهری ارتباطی بین اجزای کلام مشاهده نمی شود. اين كه بگوييم سپهری در تجربه ی عرفانی خود، به نوعی وحدت رسيده است، به معنای تشخيص ارتباط ميان اجزای كلام او نيست. طبيعی است كه شعر و تفكر سپهری عارفانه است و وحدت از ويژگی های جدايی ناپذير آن است اما توجه داشته باشيم كه سپهری صرفا عارف نيست بلكه عرفان را در قالب شعر و نقاشی آن هم با اسلوبی و در فرمی عرضه كرده كه اين اسلوب و فرم محل بحث است معاصران ـ چه موافقان سپهری و چه مخالفان او ـ در اين نقطه نظر كه در شعر او ارتباطی ميان اجزای كلام وجود ندارد، نظر گاه مشتركی دارند. كه البته برخي به اين مطلب تصريح كرده اند و برخي در مقام دفاع از سپهری كوشيده اند . حقیر معتقدم "شعر سپهری زنجیره ای است از مصاریع مستقل که عامل وزن، بدون قافیه، آن ها را به هم پیوند می دهند و به ندرت دارای ساخت است. سبک او منحصر است به بالا بردن بسامد حس آمیزی به معنی اعم کلمه، یعنی جای خانواده ی کلمات را در هم ريختن که ممکن است مدتی ذهن های خالی و نا آزموده را به خود مشغول کند ولی آینده ای برای آن در عرصه ی هنر نمی توان پیش بینی کرد.

من در این تاریکی / فکر یک بره ی روشن هستم / که بیاید علف خستگی ام را بچرد

من در این تاریکی / در گشودم به چمن های قدیم / به طلایی هایی که به دیوار اساطیر تماشا کردیم

من در این تاریکی امتداد تر بازوهایم را زیر بارانی می بینم که دعاهای نخستین بشر را تر کرد

من در این تاریکی ریشه ها را دیدم / و برای بته ی نورس مرگ / آب را معنی کردم

به نظر من نه تنها اجزای شعر مزبور با هم مرتبط است، بلکه این شعر با شعرهای ديگر سپهری و از جمله با صداي پای آب، مسافر، و هم چنين با قطعات حجم سبز از قبيل آب، واحه ای در لحظه، نشانی، پشت درياها و غيره ارتباط سرراست و روشنی دارد .يكی ديگر از مصراع هاي قابل تامل سپهری كه خطير بودن شرح و نقد و هم چنين تفاوت بازنويسی و بازانديشی را نشان مي دهد اين مصراع است:

می روی تا ته آن كوچه که از پشت بلوغ سر به در می آرد.

توجه داشته باشيم كه سخن بر سر اشتباه معنا كردن يك بيت يا يك مصراع نيست؛ چنان خطاهايی ناگزير برای هر كسی كه به شرح متن بپردازد پيش می آيد اما وارونه فهميدن اين مصراع حاكی از آن است كه ما درك درستی از جهت گيری های فكری سپهری نداريم و صرفا در مقام بازنويسی او بر مبنای پيش دانسته های خود هستيم. شارحان مذكور پنداشته اند كه سپهری در اين شعر می گويد می روی تا به بلوغ برسی؛ تصور بر حسب ظاهر اين بوده كه سپهری از بالغ شدن سخن می گويد. در حالي كه سپهری خلاف اين را می گويد از نظر سپهری بلوغ چيزی جز بالا رفتن از پله های خطا نيست [كودك از پله های خطا رفت بالا] او در اين شعر می گويد كه می روی تا به دوران پيش از بلوغ يعنی به دوران كودكی خود بازگردی. كمال از نظر سپهری بازگشت به دوران قبل از بلوغ است. انسان كامل يا آرمانی سپهری بر خلاف عطار و مولانا نه پير بلكه كودك است.

اما قبل از اين كه ما به نقد و تحليل سپهری و سپهری پژوهان بپردازيم توجه دادن خوانندگان به نقدی از سپهری عليه منتقدان، خالی از لطف نيست سپهری در كتاب "اتاق آبی" با همان لحن کودکانه، نقدي علیه نقدهای معاصر دارد كه علی رغم سادگی، بسيار جالب و قابل تأمل است: "آن روز سرِ من در کتاب بود، مثل همه ی بچه ها. ولی درس حاضر نمی کردم. از بَر بودم. سار از درخت پرید. آش سرد شد.... میان عبارات کتاب هیچ رابطه نبود. کتاب، آلبوم پریشانی از کلمات و مفاهیم بود. شبیه مغز منتقد امروز و چنین بود همه ی کتاب های درسی مان. ولی ذهن من میان دو جمله ی پی در پی رابطه ای می جست. میان پریدن سار از درخت و سرد شدن آش به شعرِ رابطه می رسید: در خانه ی ما روبروی اتاق ظرف ها، یک درخت اقاقیا بود. اقاقیا لب آب روان بود. بهارها گاه در سایه اش ناهار می خوردیم. ناهار گاه آش بود. دو عبارت کتاب به هم می پیوست، جان می گرفت. عینی می شد: کاسه ی آش داغ زیر درخت اقاقیاست. سار از روی درخت می پرد. به هم خوردن بال هایش آش را خنک می کند."

مشاهده مي كنيم كه سپهری در اين نوشته دو جمله ی به ظاهر بی ربط را به هم ربط مي دهد تا نشان دهد که عباراتی که ظاهرا به هم ربط ندارند می توانند با هم مربوط باشند چه رسد به شعرهایی که علي رغم نظر منتقدان تمام اجزایش با هم ارتباط دارد. در مبحث عطارهم نقطه نظر متاقطع شارحان و منتقدان او عدم تشخيص ارتباط ميان مولفه های شعر عطار و حتی فهم وارونه ی تفكر او معرفی شد كه اين مطلب اهميت توجه به كارنامه ی نقد و پژوهش را در وضعيت معاصرصد چندان مي كند. مهمان این هفته ی عصر کتاب این چنین سخن خود پی گرفت:

به نظر من دو نکته در شعر سپهری اهمیت دارد:

1- شعرهای سپهری دو سطحی است: در یک سطح مسائل عادی و روزمره مطرح مي شود كه بهانه ای است تا سپهری از آن به سطح ديگر يعنی تجربه ی ژرف عرفانی خود منتقل شود از اين جهت شعر او مثل شناوری است كه بر روی آب شنا مي كند اما ناگهان در اعماق فرو مي رود . شعر سپهری چنين خصلتی دارد كه اگر متوجه این ويژگی نباشيم ممکن است در تحلیل شعر او دچار تناقض شویم.

2- ویژگی مهم شعر سپهری که حقیقتا شعر او را بسیار ممتاز می کند، طراوتِ تکرار است. تعبیری که سپهری برای فروغ فرخزاد به كار می برد و مصداق اولش خود اوست. [و او به شيوه ي باران پر از طراوت تكرار بود] شعر سپهری يكسره تكرار مفاهيمی است كه برای او موضوعيت داشته است اما مشكلی كه در فهم شعر او بر سر راه قرار می گيرد طراوت تكرار است تكرارهای او هر بار به قدری نو و تازه است كه اگر بخواهيم به ظاهر متوقف شويم هيچ ربطی ميان آنها تشخيص نمی دهيم اما در عين حال همه ی آن طراوت ها و تازگی ها چيزی جز تكرار نيست. در شعر او همه ی مفاهیم، به يك شبکه ی کانونی معنایی باز می گردد و لذا در عين نو بودن و مطرا بودن چيزی جز تكرار نيست. کسی که اولین بار با این ها برخورد کند فقط طراوت می بیند. در حالی که این ها تکرار هم هست. تعابیر متفاوت است اما بیان یک مطلبند و همه مثل تارهای عنکبوت به همان شبکه ی کانونی در تفکر سپهری برمی گردند. یعنی ما نباید متوقع باشیم که مصراع های شعر سپهری در محور عمودي با هم ارتباطی داشته باشد . از اين جهت شعر او بی شباهت به شعاع های نور نيست؛ شعاع های نور با هم ارتباط يك به يك عمودی ندارند اما همه ی آنها مالا به يك منبع باز می گردند . با اين مقدمات وارد تحليل شعر سپهری می شويم.

اولین چیزی که برای سهراب سپهری اهمیت و موضوعیت داشته است، یکسان بودن ارزش اشیاست. از نظر سپهری، همه چیز در عالم، ارزش یکسانی دارد. جهان سپهری جهانی یکدست است و فراز و فرود در آن وجود ندارد. چیزی نیست که بالاتر از چیز دیگری قرار بگیرد:

در اتاق من طنینی بود از برخورد انگشتان من با روح

دراتاق من صدای کاهشِ مقیاس می آمد

لحظه های کوچک من تا ستاره فکر می کرد

من نمی دانم که چرا می گویند / اسب حیوان نجیبیست کبوتر زیباست و چرا در قفس هیچ کسی کرکس نیست / گل شبدر چه کم از لاله ی قرمز دارد / چشم ها را باید شست جور دیگر باید دید

تو به بالا رفتی و خداشدی، من به پایین آمدم و بنده شدم.

از نظر سپهری هیچ فراز و فرودی نبايد وجود داشته باشد و لذا مي گويد :

آسمان را بنشانیم میان دو هجای هستی

او به تاکید می خواهد بگوید که هستی هم هست : هس / تی ؛ از نظر سپهری آسمان هم فرا هستی نيست و همه چيز در جايگاه ارزشی برابر قرار دارند .

دومین مطلب بحث زبان است. ارزش ها ظرفی دارند به اسم زبان و بنابراین مخالفت دوم سپهری متوجه زبان است که آن را به اشکال مختلف بیان می کند:

واژه را باید شست، واژه باید خود باد، واژه باید خود باران باشد

که من بر اساس شعر سپهری از اين ويژگی به واژه ـ شیء تعبير مي كنم؛ واژه ـ باد ، واژه ـ باران و بالاخره واژه ـ شیء. اين اصطلاح با تفکر سپهری تناسب و به تفكر او اختصاص دارد. سپهری معتقد است که ما در وضعيت تاريخی در جهان زبان زندگی می کنیم و اكنون ديگر زبان جهان را درک نمی کنیم. زبان ميان ما و حقيقت هستی فاصله افكنده و بنابراين بازگشت به آن حقيقت از طريق بيرون رفتن از زبان امكان پذير است و لذا هر واژه به عنوان دال بايد به مدلول خود يعنی شیء بازگردد. اين ـ همانی انسان با طبعت و هستی از طريق اين همانی دال با مدلول بيرونی ميسر است سپهری مانند هايدگر معتقد است كه زبان ناشر غير حقيقت است از نظر او واژه به عنوان دال از شی ء به مثابه ی مدلول فاصله گرفته و اين فاصله گرفتن چيزی جز فاصله گيری انسان از حقيقت هستی نيست. بر همين پايه معتقد است كه اگر ما بخواهیم دیگر به اين حقیقت برگردیم و در به روي هستی و مظاهر آن بگشاييم باید:

نام را باز ستانیم از ابر، از چنار، از پشه از تابستان

روی پای تر باران به بلندی محبّت برویم

در به روی بشر و نور و گیاه و حشره باز کنیم ...

آن چه كه معاصران از منظر نقد فرماليستی حس آميزی می نامند در شعر سپهری چيزي جز واژه ـ شی نيست اين ويزگی در آخرين مجموعه ی او يعنی ما هيچ، ما نگاه به شكل عملی به نمايش گذاشته می شود به تعبيری اين مجموعه مقام خاموشی سپهری است آخرين بند اين مجموعه اين شعر است كه: داخل واژه ی صبح، صبح خواهد شد.

سپهری بالاخره باید تکلیف خودش را با زبان هم روشن می كرد. زیرا یکی از عناصری که محمل همه ی مقولات است خود زبان می باشد. بنابراین در شعر و زبان او حركت به سمت واژه ـ شی ء كه چيزی جز حركت به سوی اين همانی انسان با طبيعت و هستی نيست، مشهود است.

در شعر سپهری گاه جابه جايی هاي دستوری عجيبی مشاهده می كنيم كه از تلاش هاي او برای به هم ريختن نظام دستوری و معنايی زبان است. کسانی که به اين مطلب توجه نداشته اند، در معنا كردن آن سخت به زحمت افتاده اند. نمونه هايی از اين دست هم كه نشان دهنده ی مشكل و يا برخورد سپهری با زبان است در شعر او كم نيست.

تا اين جا گفتيم كه سپهری با ناهمسانی ارزش ها و زبان ميانه ی خوبی ندارد در همين راستا سپهری با تاريخ هم نمی تواند كنار بيايد؛ ارزش ها ظرفی به نام زبان دارند اما زبان هم بستری به نام تاريخ دارد. بنابراین مخالفت سوم سپهری متوجه تاریخ است. نگاه او به تاریخ مثبت نیست و معتقد است که ما هرچه در طول تاریخ پیش تر آمده ایم، از حقیقت هستی بیشتر فاصله گرفته ایم:

و نپرسيم پدرهای پدرها چه نسیمی چه شبی داشته اند

پشت سر نيست فضايی زنده

پشت سر مرغ نمی خواند

پشت سر باد نمی آید

پشت سر پنجره ی سبز صنوبر بسته است

پشت سر روی همه فرفره ها خاک نشسته است

پشت سر خستگی تاریخ است

پشت سر خاطره ي موج به ساحل صدف سرد سكون مي ريزد

سپهری اين مطلب را به شکل های مختلف بيان كرده است. در مجموعه ی "ماهیچ، ما نگاه" سیر تاریخی فاصله گرفتن از حقيقت را اين گونه بیان می کند:

در زمان های پیش از طلوع هجاها محشری از همه زندگان بود

درمیان تمام حریفان، فک من از غرور تکلم ترک خورد.

دوستان توجه دارند كه بحث حاضر ما به طور خاص عرفان سپهری نیست بلكه ادبيت آثار او و ارتباط ميان اجزای شعر او موضوع بحث ماست در عين حال همين ادبيت بی ارتباط با تجربه و تفكر عارفانه ی سپهری نيست . آن چه كه تا اين جا از آن سخن گفتیم في الواقع نفی بخشی از عناصر هويت است. تجربه ی عرفانی، تجربه ی نفی خود در معنايی معادل نفی هويت است. در واقع در شعر سپهری حذف ناهمسانی ارزش ها، زبان و تاريخ چيزی جز نفي خود نيست. اكنون می پرسيم كه اگر تاريخ، زبان و نگاه ارزش داورانه ی انسان از آدمی گرفته شود چه چيزی از او باقی می ماند؟ قدر مسلم اين است كه از انسان چيزی باقی نمی ماند و يا آن چه كه می ماند هيچ است بر همين مبنا است كه سپهری می گويد:

به سراغ من اگر می آیید

پشت هیچستانم

در واقع، مبنای بحث هیچستان سپهری، همین رویکرد نفي گرا و سلبی به عناصر هویت است که طرح كامل و همه جانبه ی آن در این بحث نمی گنجد. سپهری بحث " هیچ" را، درشعرهایش به گونه های مختلف بیان می کند. به خصوص در مجموعه ی آخرش "ماهیچ ، ما نگاه". كه كلمه ی «هيچ» در عنوان آن هم مندرج است.

مفهوم تنهایی نیز با همین بحث مرتبط است. در جهان سپهری اگر تاریخ وجود ندارد، انسان هم وجود ندارد. انسان جزئی از خود هستی است و تافته ای جدا بافته نیست. گويا ميان خالي شدن از خود و پر شدن از هستي رابطه ای سرراست در ميان است :

ـ راه مي بينم در ظلمت ، من پر از فانوسم / من پر از نورم و شن / و پر از دار و درخت / پرم از راه ، از پل ، از رود ، از موج / پرم از سايه ي برگي در آب : / چه درونم تنهاست [ روشنی ، من ، گل ، آب ]

آن چه كه در پشت هيچستان مي بينيم تنهايی است :

ـ آدم این جا تنهاست

و در این تنهایی

سایه ی نارونی تا ابدیت جاریست [ واحه اي در لحظه ]

ـ باید امشب چمدانی را / که به اندازه ی تنهایی من جا دارد بردارم / و به سمتی بروم که درختان حماسی پیداست / رو به آن وسعت بی واژه كه هموراه مرا مي خواند

واما زندگینامه

سهراب سپهری در 15 مهر ماه 1307 در شهر کاشان به دنیا آمد. پدرش اسدالله سپهری کارمند اداره پست و تلگراف بود و هنگامی که سهراب نوجوان بود پدرش از دو پا فلج شد. با این حال به هنر و ادب علاقه ای وافر داشت. نقاشی می کرد، تار می ساخت و خط خوبی هم داشت.

سهراب سپهری شاعر و نقاش ایرانی بود. او از مهم‌ترین شاعران معاصر ایران است و شعرهایش به زبان‌های به چند کشور دنیا مانند انگلیسی ، فرانسوی، اسپانیائی و ایتالیائی ترجمه شده‌است. وی پس از ابتلا به بیماری سرطان خون در بیمارستان پارس تهران درگذشت.

دورهٔ ابتدایی را در دبستان خیام کاشان (شهید مدرّس فعلی) (1319) و متوسّطه را در دبیرستان پهلوی کاشان خرداد 1322 گذراند و پس از فارغ‌التحصیلی در دورهٔ دوسالهٔ دانش‌سرای مقدماتی پسران به استخدام ادارهٔ فرهنگ کاشان درآمد. درسال 1327 در امتحانات ششم ادبی شرکت نمود و دیپلم دوره دبیرستان خود را دریافت کرد. سپس به تهران آمد و در دانشکده هنرهای زیبا به تحصیل پرداخت و هم زمان به استخدام شرکت نفت در تهران درآمد که پس از 8 ماه استعفا داد. سپهری در سال 1330 نخستین مجموعهٔ شعر نیمائی خود را به نام مرگ رنگ منتشر کرد. در سال 1332از دانشکده هنرهای زیبافارغ التحصیل شد و نشان درجه اول علمی را دریافت کرد. در همین سال در چند نمایشگاه نقاشی در تهران شرکت نمود و نیز دومین مجموعهٔ شعر خود را با عنوان زندگی خواب ها منتشر کرد. در آذر 1333 در ادارهٔ کل هنرهای زیبا (فرهنگ و هنر) در قسمت موزه‌ها شروع به کار کرد و در هنرستان‌های هنرهای زیبا نیز به تدریس می‌پرداخت.

وی به فرهنگ مشرق زمین علاقه خاصی داشت و سفرهایی به هندوستان وپاکستان ،ژاپن وچین و.... داشت. مدتی در ژاپن زندگی کرد و هنر «حکاکی روی چوب» را در آنجا فراگرفت. همچنین به شعر کهن سایر زبان ها نیز علاقه داشت؛ از این رو ترجمه‌هایی از شعرهای کهن چینی و ژاپنی را انجام داده‌است.

در مرداد 1336 از راه زمینی به کشورهای اروپایی سفر کرد و به پاریس ولندن رفت. ضمنا در مدرسهٔ هنرهای زیبای پاریس در رشتهٔ لیتوگرافی نام نویسی کرد. در دورانی که به اتفاق حسین زنده رودی در پاریس بود بورس تحصیلی‌اش قطع شد و برای تأمین مخارج و ماندن بیشتر در فرانسه و ادامهٔ نقاشی، مجبور به کار شد و برای پاک‌ کردن شیشهٔ آپارتمان‌ها، گاهی از ساختمان‌های بیست‌طبقه آویزان می‌شد.

وی همچنین کارهای هنری خود را در نمایشگاه‌ها به معرض نمایش گذاشت. حضور در نمایشگاه‌های نقاشی همچنان تا پایان عمر وی ادامه داشت. سهراب سپهری مدتی در اداره کل اطلاعات وزارت کشاورزی سمت سرپرست سازمان سمعی و بصری در سال 1337 مشغول به کار شد. از از مهر1340 نیز شروع به تدریس در هنرکدهٔ هنرهای تزیینی تهران نمود. پدر وی که به بیماری فلج نیز مبتلا بود، در سال 1341 فوت می‌کند. در اسفند همین سال بود که از کلیهٔ مشاغل دولتی به کلی کناره‌گیری کرد. پس از این سهراب با حضور فعال تر در زمینه شعر و نقاشی آثار بیشتری آفرید و راه خویش را پیدا کرد. وی با سفر به کشورهای مختلف ضمن آشنایی با فرهنگ و هنرشان نمایشگاه‌های بیشتری را برگزار نمود.

سهراب هنرمندی جستجوگر، تنها، کمال طلب، فروتن و خجول بود که دیدگاه انسان مدارانه اش بسیار گسترده و فراگیر بود. از این رو آثار وی همیشه با نقد و بررسی همراه بوده که برخی از این کتاب ها چنین می‌باشند: «تا انتها حضور»، «سهراب مرغ مهاجر» و «هنوز در سفرم»، «بیدل، سپهری و سبک هندی»، «تفسیر حجم سبز»، «حافظ پدر، سهراب سپهری پسر، حافظان کنگره»، «نیلوفر خاموش: نظری به شعر سهراب سپهری» و «نگاهی به سهراب

سهراب سپهری در سال 1358 به بیماری سرطان خون مبتلا شد و به همین سبب در همان سال برای درمان به انگلستان رفت، اما بیماری بسیار پیشرفت کرده بود و وی ناکام از درمان به تهران بازگشت. او سرانجام در غروب1اردیبهشت سال 1359 در بیمارستان پارس تهران به علت ابتلا به بیماری سرطان درگذشت. ودرصحن امام زاده سلطانعلی محمدباقرروستای مشهد اردهال واقع در اطراف کاشان دفن و میزبان ابدی سهراب گردید

.

در ابتدا یک کاشی فیروزه‌ای در محل دفن سهراب سپهری نصب‌شد، و سپس با حضور خانواده وی سنگ سفید رنگی جایگزین آن گردید که بر روی آن قسمتی از شعر «واحه‌ای در لحظه» از کتاب حجم سبز با خطاطی مافی حکاکی شده‌بود:

به سراغ من اگر می‌آیید
نرم و آهسته بیایید
مبادا که ترک بردارد
چینی نازک تنهایی من

این سنگ در مهر 1384با بی‌دقتی کارگران و به علت سقوط مصالح ساختمانی بر روی آن شکست و با سنگ سفیدرنگ دیگری که سعی شده‌بود با سنگ قبلی شباهت داشته‌باشد تعویض شد.
در 29 اسفند 1387، سنگ بزرگتر سیاهرنگی بر روی سنگ سفید نصب گردید.

سپهری در سال های نوجوانی پدرش را از دست داد در یکی از شعرهای دوره جوانی از پدرش یاد کرده است (خیال پدر) یکسال بعد از مرگ او سروده است:

در عالم خیال به چشم آمدم پدر

کز رنج چون کمان قد سروش خمیده بود

دستی کشیده بر سر رویم به لطف و مهر

یک سال می گذشت، پسر را ندیده بود.

تا شقایق هست زندگی باید کرد


دشت هایی چه فراخ
کوه هایی چه بلند
در گلستانه چه بوی علفی می آمد؟
من دراین آبادی پی چیزی می گشتم
پی خوابی شاید
پی نوری ‚ ریگی ‚ لبخندی
پشت تبریزی ها
غفلت پاکی بود که صدایم می زد

پای نی زاری ماندم باد می آمد گوش دادم
چه کسی با من حرف می زد ؟
سوسماری لغزید
راه افتادم
یونجه زاری سر راه
بعد جالیز خیار ‚ بوته های گل رنگ
و فراموشی خاک
لب آبی
گیوه ها را کندم و نشستم پاها در آب

من چه سبزم امروز
و چه اندازه تنم هوشیار است
نکند اندوهی ‚ سر رسد از پس کوه

چه کسی پشت درختان است ؟
هیچ می چرد گاوی در کرد
ظهر تابستان است
سایه ها می دانند که چه تابستانی است
سایه هایی بی لک
گوشه ای روشن و پاک
کودکان احساس! جای بازی اینجاست

زندگی خالی نیست
مهربانی هست سیب هست ایمان هست
آری تا شقایق هست زندگی باید کرد

در دل من چیزی است مثل یک بیشه نور مثل خواب دم صبح
و چنان بی تابم که دلم می خواهد
بدوم تا ته دشت بروم تا سر کوه
دورها آوایی است که مرا می خواند

***شاید آن روز که سهراب نوشت :
تا شقایق هست زندگی باید کرد

خبری از دل پر درد گل یاس نداشت
باید اینجور نوشت ،

هر گلی هم باشی چه شقایق چه گل پیچک و یاس
زندگی اجباریست

روحش شاد ویادش گرامی باد.

فریدون مشیری ، بر اساس قواعد کلاسیک شعر فارسی سرود و از این رو جمع گسترده‌تری از مردم کشورمان با اشعار او ارتباط برقرار کردند و در میان علاقه‌مندان به آثارش می‌توان افراد مختلف و متنوعی از اقشار مختلف جامعه را دید.

البته شاید همین ویژگی گاه بحث‌هایی را در زمان خود مشیری ایجاد کرده باشد اما حقیقت این است که فریدون مشیری در خاطره مردم ایران ماندگار است. فریدون مشیری شاعری بود که در قالب‌های مختلف شعر می‌سرود و در میان اشعار او می‌توان گونه‌های مختلف غزل، قصیده و حتی دوبیتی را دید. اصولا وقتی ادبیات و شعر فارسی از گذشته تا امروز را مرور می‌کنیم، می‌بینیم که یکی از انگیزه‌های سرودن شعر توجه به انسانیت است. ویژگی‌ای که در شعر مشیری هم دیده می‌شود. مشیری بیانگر خوبی و احساسات پاک انسانی بود . مثلاً آن‌گاه که در شعر رنج می‌گوید: من برآنم که در این دنیا، خوب بودن به خدا سهل‌ترین کار است و نمی‌دانم، که چرا انسان تا این حد با خوبی بیگانه است. و همین درد مرا سخت می‌آزرد. به نظر حقیرشعر کوچه به خاطر آهنگین و موزون بودن، در ذهن مردم ما مانده و مورد اقبال آنها قرار گرفته است. و نظر خود استاد مشیری درباره شعر کوچه این بود که وی همزمان اشعاری مانند «اشکی در گذرگاه تاریخ»، «کوچ» و «چتر وحشت» را سروده ولی این طبع مردم است که باعث شده این یکی را بیش از بقیه اشعارش، بخوانند و بشنوند. در حقیقت این ذائقه و طبع مردم است که خوب با شعر کوچه ارتباط برقرار کرده است.

واما زندگینامه

فريدون مشيری در سی‌ام شهريور 1305 در تهران به دنيا آمد. جد پدری‌اش بواسطه ماموريت اداری به همدان منتقل شده بود و از سرداران نادر شاه بود. پدرش ابراهيم مشيري افشار فرزند محمود در سال 1275 شمسي در همدان متولد شد و در ايام جواني به تهران آمد و از سال 1298 در وزارت پست مشغول خدمت گرديد. او نيز از علاقه‌مندان به شعر بود و در خانوده او هميشه زمزمه اشعار حافظ و سعدي و فردوسي به گوش مي‌رسيد. مشيري سالهاي اول و دوم تحصيلات ابتدايي را در تهران بود و سپس به علت ماموريت اداري پدرش به مشهد رفت و بعد از چند سال دوباره به تهران بازگشت و سه سال اول دبيرستان را در دارالفنون گذراند و آنگاه به دبيرستان اديب رفت.

به گفته خودش: ” در سال 1320 كه ايران دچار آشفتگی هايی بود و نيروهاي متفقين از شمال و جنوب به كشور حمله كرده و در ايران بودند ما دوباره به تهران آمديم و من به ادامه تحصيل مشغول شدم. دبيرستان و بعد به دانشگاه رفتم. با اينكه در همه دوران كودكی ام به دليل اينكه شاهد وضع پدرم بودم و از استخدام در ادارات و زندگي كارمندی پرهيز داشتم ولی مشكلات خانوادگی و بيماری مادرم و مسائل ديگر سبب شد كه من در سن 18 سالگی در وزارت پست و تلگراف مشغول به كار شوم و اين كار 33 سال ادامه يافت. در همين زمينه شعری هم دارم با عنوان عمر ويران “ . مادرش اعظم السلطنه ملقب به خورشيد به شعر و ادبيات علاقه‌مند بوده و گاهی شعر می گفته، و پدر مادرش، ميرزا جواد خان مؤتمن‌الممالك نیز شعر می گفته و نجم تخلص میكرده و ديوان شعری دارد كه چاپ نشده است.

مشيری همزمان با تحصيل در سال آخر دبيرستان، در اداره پست و تلگراف مشغول به كار شد، و در همان سال مادرش در سن39 سالگی درگذشت كه اثری عميق در او بر جا گذاشت. سپس در آموزشگاه فنی وزارت پست مشغول تحصيل گرديد. روزها به كار می‌پرداخت و شبها به تحصيل ادامه می‌داد. از همان زمان به مطبوعات روی آورد و در روزنامه‌ها و مجلات كارهايی از قبيل خبرنگاری و نويسندگی را به عهده گرفت. بعدها در رشته ادبيات فارسی دانشگاه تهران به تحصيل ادامه داد. اما كار اداری از يك سو و كارهاي مطبوعاتی از سوی ديگر، در ادامه تحصيلش مشكلاتی ايجاد میكرد .

مشيری اما كار در مطبوعات را رها نكرد. از سال 1332 تا 1351 مسئول صفحه شعر و ادب مجله روشنفكر بود. اين صفحات كه بعدها به نام هفت تار چنگ ناميده شد، به تمام زمينه‌هاي ادبی و فرهنگی از جمله نقد كتاب، فيلم، تئاتر، نقاشی و شعر می پرداخت. بسياري از شاعران مشهور معاصر، اولين بار با چاپ شعرهايشان در اين صفحات معرفی شدند. مشيري در سال‌هاي پس از آن نيز تنظيم صفحه شعر و ادبي مجله سپيد و سياه و زن روز را بر عهده داشت .

فريدون مشيری در سال 1333 ازدواج كرد. همسر او اقبال اخوان دانشجوی رشته نقاشی دانشكده هنرهای زيبای دانشگاه تهران بود. او هم پس از ازدواج، تحصيل را ادامه نداد و به كار مشغول شد. فرزندان فريدون مشيری، بهار ( متولد 1334) و بابك (متولد 1338) هر دو در رشته معماری در دانشكده هنرهای زيبای دانشگاه تهران و دانشكده معماری دانشگاه ملی ايران تحصيل كرده‌اند.

مشيری سرودن شعر را از نوجوانی و تقريباً از پانزده سالگي شروع كرد. سروده‌هاي نوجوانی او تحت تاثير شاهنامه‌خوانیهاي پدرش شکل گرفته كه از آن جمله، اين شعر مربوط به پانزده سالگي اوست :
چرا كشور ما شده زيردست
چرا رشته ملك از هم گسست
چرا هر كه آيد ز بيگانگان
پي قتل ايران ببندد ميان
چرا جان ايرانيان شد عزيز
چرا بر ندارد كسي تيغ تيز
برانيد دشمن ز ايران زمين
كه دنيا بود حلقه، ايران نگين
چو از خاتمي اين نگين كم شود
همه ديده‌ها پر ز شبنم شود

انگيزه سرودن اين شعر واقعه شهريور 1320 بوده است. اولين مجموعه شعرش با نام تشنه توفان در 28 سالگي با مقدمه محمدحسين شهريار و علی دشتی به چاپ رسيد (نوروز سال 1334). خود او در باره این مجموعه میگويد: ” چهارپاره‌هايی بود كه گاهي سه مصرع مساوي با يك قطعه كوتاه داشت، و هم وزن داشت، هم قافيه و هم معنا. آن زمان چندين نفر از جمله نادر نادرپور، هوشنگ ابتهاج (سايه)، سياوش كسرايی، اخوان ثالث و محمد زهری بودند كه به همين سبك شعر می گفتند و همه از شاعران نامدار شدند، زيرا به شعر گذشته ما بی اعتنا نبودند. اخوان ثالث، نادرپور و من به شعر قديم احاطه كامل داشتيم، يعني آثار سعدی، حافظ، رودكي، فردوسی و ... را خوانده بوديم، در مورد آنها بحث میكرديم و بر آن تكيه میكرديم. “

مشيری توجه خاصی به موسيقي ايرانی داشت و در پی همين دلبستگي طی سالهای 1350 تا 1357 عضويت در شورای موسيقي و شعر راديو را پذيرفت، و در كنار هوشنگ ابتهاج، سيمين بهبهاني و عماد خراسانی سهمی بسزا در پيوند دادن شعر با موسيقی، و غنی ساختن برنامه گلهای تازه راديو ايران در آن سالها داشت. ” علاقه‌ به موسيقی در مشيری به گونه‌ای بوده است كه هر بار سازی نواخته می شده مايه آن را می گفته، مايه‌شناسی اش را می دانسته، بلكه می گفته از چه رديفی است و چه گوشه‌ای، و آن گوشه را بسط مي‌داده و بارها شنيده شده كه تشخيص او در مورد برجسته‌ترين قطعات موسيقي ايران كاملاً درست و همراه با دقت تخصصي ويژه‌ای همراه بوده است. اين آشنايي از سالهای خيلی دور از طريق خانواده مادری با موسيقی وتئاتر ايران مربوط بوده است. فضل‌الله بايگان دايی ايشان در تئاتر بازی می كرد و منزل او در خيابان لاله‌زار (كوچه‌ای كه تماشاخانه تهران يا جامعه باربد در آن بود) قرار داشت و درآن سالهايی كه از مشهد به تهران می آمدند هر شب موسيقی گوش میكردند . مهرتاش، مؤسس جامعه باربد، و ابوالحسن صبا نيز با فضل‌الله بايگان دوست بودند و شبها به نواختن سه‌تار يا ويولون می پرداختند، و مشيري كه در آن زمان 14-15 سال داشت مشتاقانه به شنيدن اين موسيقی دل مي‌داد.“

فريدون مشيری در سال 1377 به آلمان و امريکا سفر کرد، و مراسم شعرخوانی او در شهرهای کلن، ليمبورگ و فرانکفورت و همچنين در 24 ايالت امريکا از جمله در دانشگاه‌های برکلی و نيوجرسی به طور بی‌سابقه‌ای مورد توجه دوستداران ادبيات ايران قرار گرفت. در سال 1378 طی سفری به سوئد در مراسم شعرخوانی در چندين شهر از جمله استکهلم و مالمو و گوتبرگ شرکت کرد.

کوچه

بي تو، مهتاب‌شبی، باز از آن كوچه گذشتم، همه تن چشم شدم، خيره به دنبال تو گشتم، شوق ديدار تو لبريز شد از جام وجودم، شدم آن عاشق ديوانه كه بودم. در نهان خانه جانم، گل ياد تو، درخشيد باغ صد خاطره خنديد، عطر صد خاطره پيچيد: يادم آمد كه شبی باهم از آن كوچه گذشتيم پر گشوديم و در آن خلوت دل‌خواسته گشتيم ساعتی بر لب آن جوي نشستيم. تو، همه راز جهان ريخته در چشم سياهت. من همه، محو تماشاي نگاهت. آسمان صاف و شب آرام بخت خندان و زمان رام خوشة ماه فروريخته در آب شاخه‌ها دست برآورده به مهتاب شب و صحرا و گل و سنگ همه دل داده به آواز شباهنگ يادم آيد، تو به من گفتی: - ” از اين عشق حذر كن! لحظه‌ای چند بر اين آب نظر كن، آب، آيينة عشق گذران است، تو كه امروز نگاهت به نگاهی نگران است، باش فردا، كه دلت با دگران است! تا فراموش كنی، چندی از اين شهر سفر كن! با تو گفتم:‌” حذر از عشق!؟ - ندانم سفر از پيش تو؟ هرگز نتوانم، نتوانم! روز اول، كه دل من به تمنای تو پر زد، چون كبوتر، لب بام تو نشستم تو به من سنگ زدی، من نه رميدم، نه گسستم ...“ باز گفتم كه : ” تو صيادی و من آهوی دشتم تا به دام تو درافتم همه جا گشتم و گشتم حذر از عشق ندانم، نتوانم! “ اشكی از شاخه فرو ريخت مرغ شب، نالة تلخی زد و بگريخت ... اشك در چشم تو لرزيد، ماه بر عشق تو خنديد! يادم آيد كه : دگر از تو جوابی نشنيدم پای در دامن اندوه كشيدم. نگسستم، نرميدم. رفت در ظلمت غم، آن شب و شب‌های دگر هم، نه گرفتي دگر از عاشق آزرده خبر هم، نه كنی ديگر از آن كوچه گذر هم ... بی تو، اما، به چه حالی من از آن كوچه گذشتم گفته بودی گفته بودی که:«چرا محو تماشای منی؟ آنچنان مات که یکدم مژه بر هم نزنی!» مژه بر هم نزنم تا که ز دستم نرود ناز چشم تو به قدر مژه بر هم زدنی ! فریدون مشیری بهاری پر از ارغوان تو را دارم ای گل، جهان با من است تو تا با منی، جان جان با من است چو می‌تابد از دور پيشانی‌ات كران تا كران آسمان با من است چو خندان به سوی من آیی به مهر بهاری پر از ارغوان با من است ! كنار تو هر لحظه گويم به خويش كه خوشبختی بی‌كران با من است روانم بياسايد از هر غمی چو بينم كه مهرت روان با من است چه غم دارم از تلخی روزگار، شكر خنده آن دهان با من است نور عشق رهروان كوی جانان سرخوش‌اند عاشقان در وصل و هجران سرخوش‌اند جان عاشق، سر به فرمان می رود سر به فرمان سوی جانان می رود راه كوی می فروشان بسته نيست در به روی باده‌نوشان بسته نيست باده ما ساغر ما عشق ماست مستی ما در سر ما عشق ماست دل ز جام عشق او شد می پرست مست مست از عشق او شد مست مست ما به سوی روشنایی می‌رويم سوی آن عشق خدايی می‌رويم دوستان! ما آشنای اين رهيم می‌رويم از اين جدايیی وارهيم نور عشق پاك او در جان ما مرهم اين جان سرگردان ما فریدون مشیری روحش شاد ویادش گرامی باد

احمد شاملو، الف. بامداد در سال سال 1304 به دنیا آمدوی یکی ازشاعران ونویسنده ،روزنامه نگارو...........ایرانی واز بنیانگذاران دبیران کانون نویسنده گان ایران در قبل وبعداز انقلاب بود.، شاملو تحصیلات کلاسیک نامرتبی داشت؛ زیرا پدرش افسر ارتش بود و پیوسته از این شهر به آن شهر اعزام می‌شد و از همین روی، خانواده‏ اش هرگز نتوانستند برای مدتی طولانی جایی ماندگار شوند. زندانی شدنش در سال 1322 به سبب فعالیت‏های سیاسی، پایانِ همان تحصیلات نامرتب را رقم می‏زند.شهرت اصلی شاملو به خاطر نوآوری در شعر معاصر فارسی و سرودن گونه‌ای شعر است که با نام شعر سپید یا شعر شاملویی یا شعر منثور شناخته می‌شود. شاملو که هر شاعر آرمانگرا را در نهایت امر یک آنارشیست تام و تمام می انگاشت در سال 1325 با نیما یوشیج ملاقات کرد. و تحت تأثیر او به شعر نیمائی روی آورد؛ اما برای نخستین‏ بار در شعر «تا شکوفه‏ سرخ یک پیراهن» که در سال 1329با نام «شعر سفید غفران» منتشر شد وزن ها را رها کرد و به صورت پیشرو سبک نویی را در شعر معاصر فارسی شکل داد. شاملو علاوه بر شعر، فعالیت‌هایی مطبوعاتی، پژوهشی و ترجمه‏‌هایی شناخته‌شده دارد. مجموعه کتاب کوچه او او بزرگ‌ترین اثر پژوهشی در باب فرهنگ عامه مردم ایران می‌باشد.

«نخستین شب شعر بزرگ ایران» در سال 1347 از سوی وابسته‏ فرهنگی سفارت آلمان در تهران‏ برای احمد شاملو ترتیب داده‏ شد. احمد شاملو پس از تحمل سال‏ها رنج و بیماری، در تاریخ1379درگذشت و پیکرش در امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شده‌است. عشق، آزادی و انسان‏گرایی، از ویژگی‏‌های آشکار سروده‏‌های شاملو هستند.

تولد و سال‌های پیش از جوانی

احمد شاملو در21آذر 1304در خانه شماره 134 خیابان صفی علیشاه تهران متولد شد.پدرش حیدر نام داشت، و به گفته شاملو در شعر «من بامدادم سرانجام...» از مجموعه‏مدایح بی حوصله مادرش کوکب عراقی شاملو، از مهاجران قفقازی بود که به همراه خانواده‌اش به ایران کوچانده شده بود. دورهٔ کودکی را به خاطر شغل پدر که افسر ارتش پهلوی اول و هر چند وقت را در جایی به مأموریت می‌رفت، در شهرهایی چون رشت وسمیرم و اصفهان وآباده وشیرازگذراند. (به همین دلیل شناسنامه او در شهر رشت گرفته شد و محل تولد در شناسنامه، رشت نوشته شده‌است.)

در سال 1332 پس از کوتای 28مرداد علیه دکتر مصدق و با بسته شدن فضای سیاسی ایران مجموعه شعر آهن‌ها و احساس توسط پلیس در چاپخانه سوزانده می‌شود و با یورش مأموران به خانه او ترجمه طلا در لجن اثر زیگمون بوریس و بخش عمده‏ کتاب پسران مردی که قلبش از سنگ بوداثر موربوکابیبا تعدادی داستان کوتاه نوشتهٔ خودش و کتاب‌ها و یادداشت‌های کتاب کوچه از میان می‌رود و با دستگیری مرتضی کیوان نسخه‌های یگانه‌ای از نوشته‌هایش از جمله مرگ زنجره و سه مرد از بندر بی‌آفتاب توسط پلیس ضبط می‌شود که دیگر هرگز به دست نمی‌آید. او موفق به فرار می‌شود اما پس از چند روز فرار از دست ماموران در چاپخانه‏ روز نامه اطلاعات دستگیر شده، به عنوان زندانی سیاسی به زندان موقت شهربانی و زندان قصر برده می‌شود. در زندان علاوه بر شعر، به بررسی شاهنامه می‌پردازد و دست به نگارش پیش‌نویس دستور زبان فارسی می‌زند و قصه‏ بلندی به سیاق امیر ارسلان و ملک بهمن می‌نویسد که در انتقال از زندان شهربانی به زندان قصر از بین می‌رود. مرتضی کیوان به همراه 9 افسر سازمان نظامی حزب توده اعدام می‌شود و او در زمستان1333 پس از تحمل یک سال حبس، از زندان آزاد می‌شود.

در سال 1336 با انتشار مجموعه‏ اشعار هوای تازه به عنوان شاعری برجسته تثبیت می‌شود. این دفتر شامل فرم‌ها و تجربه‌هایی متفاوت در قالب شعر نو است. در همین سال مجموعه‌ای از رباعیات ابوسعید ابوالخیر، خیام و بابا طاهر را منتشر می‌کند. در سال 1339 مجموعه شعر باغ آینه منتشر می‌شود. معروف‌ترین ترانه‌های عامیانه‏ معاصر فارسی همچون پریا و دخترای ننه دریا در این دو مجموعه منتشر شده‌است.

عبدالعلی دستغیب منتقد ادبی که مجموعه نقدی بر آثار شاملو نوشته‌است، معتقد است که شاملو پس از نیما، بیشترین تأثیر را بر شعر و شاعران معاصر داشته‌است و بر این باور است که در میان شاعران معاصر ایران، عاشقانه‌های شاملو، زیباترین ترانه‌های عشق در شعر نوی پارسی است. شاملو مجموعه‌ای از شعرهای سیاسی خود را به نام کاشفان فروتن شوکران - که در آن شعر «مرگ نازلی» در بزرگداشت وارطان سالاخانیان مبارز مسیحی ایرانی است- و مجموعه‌های پریا، ترانه شرقی لورکا، مسافر کوچولو و یل و اژده، را دکلمه کرده‌است و به صورت نوار صوتی منتشر شده‏ اند. چندین گفت‌وگو از او به چاپ می‌رسد تا آن که در سال1372با کمی بازتر شدن فضای سیاسی ایران آثار شاملو به صورت محدود مجوز نشر می‌گیرند.از آنجا که شاملو تثبیت کنندی شعری نوپا بوده‌است، شرح و نقدهای بسیاری درباره‏ شعر او نوشته شده‌است. شمس لنگرودی نویسنده‏ «تاریخ تحیلی شعر نو» درباره‏ شعر شاملو و شاعری‏ او می‏‌گوید:«شاملو متوجه شد که موسیقی‏ کهن کلام می‏تواند آن روح را در محتوای او بدمد؛ نه موسیقی‏ زبانِ روزمره. در نتیجه شعری سرود که صورت و محتوای هماهنگی داشت و همین امر باعث جذابیت شعر او شد. البته فقط این مساله تاثیرگذار نبوده‌است. شاملو از معدود شاعرانی است که برای همه نسل‌ها شعر سروده‌است، یعنی از وقتی کودکی به دنیا می‏آید می‏‌توان «بارون می‏آد جرجر» شاملو را برایش زمزمه کرد تا دوره‏ نوجوانی و عاشقانه‌ها، تا جوانی و روحیه انقلابی و تا دوره میانسالی و پیری که «در آستانه» شعری جاودانه‌است.»

احمد شاملو در سال1339 مدتی سردبیری هفته نامه فردوسی را به عهده گرفته بود. او مجله‏ را به شکل و اندازه‌ای غیر از معمول مجله فردوسی درمی‌آورد و سنجاق ناشده و روزنامه‌وار به دست خواستاران می‌رساند. او بخشی از صفحات هفته‌نامه را به چاپ نوشته‌های پژوهش‏گران فرهنگ مردم، تحت عنوان «کتاب کوچه» اختصاص داده بودسال1340 با همکاری دکتر محسن هشترودی 25 شماره از هفته‌نامه کتاب هفته را منتشر می‌کند. هفته‌نامه کتاب هفته وخوشه از تأثیرگذارترین هفته‌نامه‌های ادبی دههٔ 40بودند. در سال 1346 شاملو سردبیری قسمت ادبی و فرهنگی هفته‌نامه خوشه را به عهده می‌گیرد. همکاری او با نشریه خوشه تا 1348 که نشریه به دستور ساواک تعطیل می‌شود، ادامه دارد. شاملو نام کاریماکاتورا در همین دوران است که برای نامیدن نوشته‌های طنزآمیز پرویز شاپورمی‏‌سازد که رفته‌رفته رواج پیدا می‌کند و جا می‏‌افتددر سال1358 هفته‌نامهٔ کتاب جمعهبا سردبیری احمد شاملو و مدیریت عسکری پاشائی منتشر می‌شود. انتشار این هفته‌نامه پس از 36 شماره توقیف می‌شود.

سال‌های آخر عمر شاملو کم و بیش در انزوا گذشت. از سویی تمایل به خروج از کشور نداشت و خود در این باره می‌گوید: «راستش بار غربت سنگین‌تر از توان و تحمل من است... چراغم در این خانه می‌سوزد، آبم در این کوزه ایاز می‌خورد و نانم در این سفره‌است.» بیماری آزارش می‌داد و با شدت گرفتن بیماری دیابت، و پس از آن که در 26اردیبهشت 1376 در بیمارستان ایران مهر پای راست او را از زانو قطع کردند، روزها و شب‌های دردناکی را پشت سر گذاشت. البته در تمام این سال‌ها کار ترجمه و به‌خصوص تدوین کتاب کوچه را ادامه داد و گه‌گاه از او شعر یا مقاله‌ای در یکی از مجلات ادبی منتشر می‌شد. او در دهه هفتاد با شرکت در شورایبازنگری در خط فارسی در جهت اصلاح شیوه‏ نگارش خط فارسی فعالیت کرد و تمام آثار جدید یا تجدید چاپ شده‌اش با این شیوه منتشر شد. پس از توقفی طولانی در انتشار کتاب‌های شعرش، دفتر شعرترانه کوچکد خلوت (1359)،مدایح بی صله در 1371(در استکهلم)، در آستانه در 1376، و آخرین مجموعه شعر احمد شاملو، حدیث بی قرار ماهان در سال 1379 منتشر شد.

بر زمینه ی سُربی ِ صبح

سوار

خاموش ایستاده است

و یال ِ بلند ِ اسبش در باد

پریشان می شود.

خدایا خدایا

سواران نباید ایستاده باشند

هنگامی که

حادثه اخطار می شود.

کنار ِ پرچین ِ سوخته

دختر

خاموش ایستاده است

و دامن ِ نازکش در باد

تکان می خورد.

خدایا خدایا

دختران نباید خاموش بمانند

هنگامی که مردان

نومید و خسته

پیر می شوند.

از : احمد شاملو

روزی ما دوباره کبوترهایمان را پیدا خواهیم کرد

و مهربانی دست زیبایی را خواهد گرفت

روزی که کمترین سرود

بوسه است

وهر انسان
برای هر انسان
برادری ست .
روزی که دیگر درهای خانه شان را نمی بندند
قفل افسانه ایست
وقلب
برای زندگی بس است .
روزی که معنای هر سخن دوست داشتن است
تا تو به خاطر آخرین حرف دنبال سخن نگردی .
روزی که آهنگ هر حرف ، زندگی ست
تا من به خاطر آخرین شعر رنج جست وجوی قافیه
نبرم .
روزی که هر لب ترانه ایست
تا کمترین سرود ، بوسه باشد
روزی که تو بیایی ، برای همیشه بیایی
و مهربانی با زیبایی یکسان شود .
روزی که ما دوباره برای کبوترهایمان دانه بریزیم ...
ومن آن روز را انتظار می کشم
حتی روزی
که دیگر

نباشم

دلتنگی های آدمی

دلتنگی های آدمی را، باد ترانه ای می خواند

رویاهایش را آسمان پر ستاره نادیده می گیرد

و هردانه برفی به اشکی نریخته می ماند،

سکوت سرشار از سخنان ناگفته است

از حرکات ناکرده، اعتراف به عشق های نهان

و شگفتی های بر زبان نیامده،

در این سکوت حقیقت ما نهفته است،

حقیقت تو و من!

بخت یاری

از بخت یاری ماست شاید که آنچه می خواهیم

یا به دست نمی آید یا از دست می گریزد.

عشق

خاطره یی ست به انتظار حدوث و تجدد نشسته

چرا که آنان اکنون هردو خفته اند

در این سوی بستر

مردی

وزنی

در آنسوی

تند بادی بر درگاه و

تند باری بر بام

مردی و زنی خفته

ودر انتظار تکرار و حدوث

عشقی خسته

شعری از احمد شاملو

به تو دست می سایم و جهان را در می یابم

به تو می اندیشم

و زمان را لمس می کنم

معلق و بی انتها

عریان

می وزم،می بارم،می تابم

آسمان ام

ستارگان و زمین

وگندم عطر آگینی که دانه می بندد

رقصان

در جان سبز خویش

از تو عبور می کنم

چنان که تندری از شب

می درخشم

و فرو می ریزم

شعری از احمد شاملو

مرگ را دیده ام من

در دیداری غمناک

من مرگ را به دست سوده ام

من مرگ را زیسته ام

با آوازی غمناک

غمناک

وبه عمری سخت دراز و سخت فرساینده

آه!

بگذاریدم!

بگذاریدم!

اگر مرگ

همه آن لحظه ای آشناست که ساعت سرخ

از تپش باز می ماند

وشمعی که به رهگذر باد

میان نبودن و بودن

درنگی نمی کند

خوشا آن دم که زن وار

با شادترین نیاز تنم

به آغوشش کشم

تا قلب

به کاهلی از کار باز ماند

ونگاه چشم

به خالی های جاودانه بر دوخته

وتن عاطل

دردا!

دردا که مرگ

نه مردن شمع

و نه باز ماندن ساعت است

نه استراحت آغوش زنی

که در رجعت جاودانه بازش یابی

نه لیموی پر آبی که می مکی

تا آن چه به دور افکندنی ست

تفاله یی بیش نباشد

تجربه یی است غم انگیز

غم انگیز

به سالها و به سالها و به سالها

وقتی که گرداگرد تو را مرده گانی زیبا فراگرفته اند

یا محتضرانی آشنا

که تو را بدیشان بسته اند

با زنجیر های رسمی شناسنامه ها

واوراق هویت

و کاغذهایی که از بسیاری تمبرها و مهرها

ومرکبی که خوردشان رفته است

وقتی که به پیراهن تو

چانه ها

دمی از جنبش باز نمی ماند

بی آنکه از تمامی صداها

یک صدا آشنای تو باشد

وقتی که دردها از حسادتهای حقیر بر نمی گذرد

وپرسش ها همه

در محور روده ها است

آری،مرگ

انتظاری خوف انگیزست

انتظاری که بی رحمانه به طول می انجامد

مسخی است دردناک

که مسیح را

شمشیر به کف می گذارد

در کوچه های شایعه

تا به دفاع از عصمت مادر خویش برخیزد

وبودا را

با فریادهای شور و شوق هلهله ها

تا به لباس مقدس سربازی در آید

یا دیو ژن را

با یقه ی شکسته وکفش برقی

تا مجلس را به قدوم خویش مزین کند

در ضیافت شام اسکندر

من مرگ را زیسته ام

با آوازی غمناک

غمناک

وبه عمری سخت دراز و سخت فرساینده

شعری از احمد شاملو

پرپرواز ندارم

اما

دلی دارم و حسرت درناها

و به هنگامی که مرغان مهاجر

در دریاچه ی ماهتاب

پارو می کشند

خوشا رها کردن و رفتن

خوابی دیگر

به مردابی دیگر

خوشا ماندابی دیگر

به ساحلی دیگر

به دریایی دیگر

خوشا پر کشیدن

خوشا رهایی

خوشا اگر نه رها زیستن

مردن به رهایی!

آه

این پرنده

در این قفس تنگ

نمی خواند.

من در آئینه رخ خود دیدم

و به تو حق دادم

آه می بینم،می بینم

تو به اندازه تنهایی من خوشبختی

من به اندزه زیبائی تو غمگینم

چه امید عبثی

من چه دارم که تو را در خور؟

-هیچ

به نظر من اگر شاعران را به دو گروه شاعرانی که محتوا برایشان مهم است و شاعرانی که فرم و شعر ناب برایشان اهمیت دارد ،تقسیم کنیم؛ حمید مصدق از گروه اول است؛ یعنی در هر شعری می‌خواهد مطلبی را به خواننده ارایه دهد. او از شاعران اجتماعی بود که در دهه‌ی ‌40 با دو کتاب مورد توجه قرار گرفت. مصدق در کارهایش تا اواخر عمرش، به محتوا اهمیت می‌داد؛ البته او برخلاف برخی شاعران که راحت‌تر عمل کردند و وزن را از کارهای خود کنار گذاشتند، در شعرهایش تا آخر به وزن وفادار ماند.

به نظر حقیر زبان شعری مصدق، زبانی شسته، رفته و پاک و تمیز است و همین سادگی زبان، مهم‌ترین عامل در ارتباط برقرار کردن شعر مصدق با مخاطب است.شعر حمید مصدق شعر نوی وزندار است و می‌توان او را به نوعی، از نیما و شاملو تاثیرپذیر دانست؛ اما درنهایت، زبان خاص خود را پیدا کرد و درواقع، به شعری رسید که مختص خود اوست.عرض کردم مهم‌ترین ویژگی شعر حمید مصدق را آسان ارتباط برقرار کردن آن با مردم می باشد.به نظر من شعر حمید مصدق، آنچنان ساده است که بخش وسیعی از مردم، براحتی با آن ارتباط برقرار می‌کنند. در زمان انقلاب، شعر ساده‌ای از حمید مصدق که یک عاشقانه بلند بود ـ من اگر بنشینم / تو اگر بنشینی ... ـ به یک شعر سیاسی تبدیل شده، شعار اصلی دانشجوها در آن زمان بود.به نظر من مصدق شاعر متوسطی بود، و در تمام رشته‌های هنری، چهره‌های متوسط، طرفداران بیشتری دارند. یک اثر هنری زمانی می‌تواند هم عامه‌پسند و هم در سطح عالی باشد که سهل و ممتنع باشد؛ مثل کار امثال سعدی و حافظ که جزو نوابغ ادبیات جهان محسوب می‌شوند؛ وگرنه شاعران سطح بالا معمولا با خواص ارتباط برقرار می‌کنند.ممکن است او به‌طور ناخودآگاه، در جاهایی، از شاملو یا اخوان ثالث، تاثیری پذیرفته باشد؛ اما در مجموع، زبان شعری او چنان زبان ساده‌ای است که آن گونه رنگ خاصی که شعرهای شاملو، اخوان یا سهراب دارد، در شعر او دیده نمی‌شود.مصدق، زبان و نحو ساده‌ای داشت و برخلاف بعضی شاعران، بازی‌های زبانی خاصی ندارد. بیشتر شهرت او هم به دلیل همین زبان ساده و خالی از فن و شگردهای سطح بالاست. مصدق، زمانی از سیاوش کسرایی نقل قول می‌کرد؛ که به او گفته است: ”من در منظومه «آرش کمانگیر»، منظومه حماسی ساخته‌ام؛ تو دیگر لازم نیست منظومه حماسی بسازی؛ منظومه عاشقانه بساز” و این چنین است که می‌بینیم منظومه‌های بلند مصدق، منظومه‌های عاشقانه‌ای است که در ضمنش، مسائل اجتماعی و سیاسی هم وارد شده است و همین موضوع، شاعران را در یک دوره زمانی بر سر زبانها انداخت.

یکی از خصلت های بسیار بارز مصدق ،‌اجتماعی بودن اوبود. و همواره چه به صورت انجمن و چه به صورت های دیگر تلاش می کرد که دوستان را دور هم جمع کند و با هم نشست داشته باشند در واقع او یک روحیه ی کاملاً اجتماعی داشت و همواره از انزوا می گریخت.شعر مصدق در اواسط دهه‌ی پنجاه همپای اعتراض‌های دانشجویان گل کرد: من اگر برخیزم "تواگر برخیزی
همه بر می‌خیزند»
می‌شود گفت که شعر او جبهه اعتراض را آهنگین و موزون کرد.شعر او ساختار و نحو روانی دارد و از تعقیه‌های کلامی می‌پرهیزد، همین صفت به صف دوستدارانش می‌افزاید. به نظر من نام خانوادگی او نیز گویی تعهدی بر دوشش می‌انداخت.
حقیر مصدق را به جهات مختلف دوست می‌دارم، شعرش و تشابه اسمی‌اش، صداقت و جوانمردی‌اش و مهمتر از همه شعر او و استقلال بیانی و عمق تفکرات انسانی‌اش بود. مسائل اجتماعی هرگز او را به شعار نزدیک نمی‌کرد و در تغزل، لطیف‌ترین و صادقانه‌ترین مفاهیم را بیان می‌کرد؛ مثل شعر “سیب” او که از نظر طرح و ایجاز و استعار‌ی شاهکار است. دریغ که فرصت بیشتر نیافت. مصدق هم مثل بسیاری از شاعران شاهکارهایش را درسال‌های جوانی ساخت.
ویژگی قابل توجه دیگر در آثار مصدق، دوگانگی موجود در مفهوم و تعابیر آن می‌باشد که در قالب شعر عاشقانه، به واگویی جدی‌ترین حرف‌ها و دغدغه‌های اجتماعی پرداخته است. نمونه‌ی بارزی از این دوگانگی در منظومه‌ی “آبی، خاکستری، سیاه“ بروز یافته است:






«تو به من خندیدی
و نمی‌دانستی
من به چه دلهره از باغچه‌ی همسایه
سیب را دزدیدم
باغبان از پی من تند دوید
سیب را دست تو دید
غضب آلوده به من کرد نگاه
سیب دندان زده از دست تو افتاد به خاک
و تو رفتی و هنوز
سال‌هاست که در گوش من آرام،
آرام
خش خش گام تو تکرار کنان،
می‌دهد آزارم
و من اندیشه کنان
غرق این پندارم
که چرا،
خانه‌ی کوچک ما
سیب نداشت!»







واما زندگینامه مختصر حمید مصدق

حمید مصدق بهمن 1318 در شهرضا متولد شد. چند سال بعد به‌همراه خانواده‌اش به‌اصفهان رفت و تحصیلات خود را در آنجا ادامه داد. او در دوران دبیرستان (دبیرستان ادب) با منوچهر بدیعی، هوشنگ گلشیری، محمد حقوقی و بهرام صادقی در یک مدرسه بودند و با آنان دوستی و آشنایی داشت.مصدق در 1339 وارد دانشکده حقوق شد و در رشته بازرگانی درس خواند. از سال 1343 در رشته حقوق قضائی تحصیل کرد و بعد هم مدرک کارشناسی ارشد حقوق گرفت. در 1350 در رشته فوق لیسانس حقوق اداری از دانشگاه ملی دانش‌آموخته شد و در دانشکده علوم ارتباطات تهران و دانشسگاه کرمان به‌تدریس پرداخت.وی پس ار دریافت پروانه وکالت از کانون وکلادر دوره‌های بعدی زندگی همواره به‌وکالت اشتغال داشت و کار تدریس در دانشگاه‌های اصفهان، بیرجند و شهید بهشتی را پی می‌گرفت.در 1345 برای ادامه تحصیل به‌انگلیس رفت و در زمینه روش تحقیق به‌تحصیل و تحقیق پرداخت. تا سال 1358 بیشتر به‌تدریس روش تحقیق اشتغال داشت و از 1360 تدریس حقوق خصوصی به‌خصوص حقوق تعاون. مصدق تا پایان عمر عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی بود و مدتی نیز سردبیری مجله کانون وکلا را به‌عهده داشت.حمید مصدق در هشتم آذرماه 1377 بر اثر بیماری قلبی در تهران درگذشت.

اشعار حمید مصدق

شعر دشت ارغوان که از مجموعه سالهای صبوری گزیده شده است: « آه چه شام تیره ای، از چه سحر نمی‌شود» « دیو سیاه شب چرا جای دگر نمی‌شود؟» « سقف سیاه آسمان سوده شده ست از اختران.» « ماه چه، ماه آهنی، این که قمر نمی‌شود» « وای ز دشت ارغوان، ریخته خون هر جوان» « چشم یکی به ماتم اینهمه تر نمی شودا» « مادر داغدار من، طعنه تهنیت شنو» « بهر تو طعن و تسلیت، گر چه پسر نمی‌شود» « کودک بینوای من، گریه مکن برای من» « باغ ز گل تهی شده، بلبل زار را بگو:» « از چه ز بانگ زاغها، گوش تو کر نمی‌شود » « ای تو بهار و باغ من، چشم من و چراغ من» « بی همگان به سر شود، بی تو به سر نمی‌شود »

تو گل سرخ منی

تو گل یاسمنی

تو چنان شبنم پاک سحری ؟

- نه؟

از آن پاکتری .

تو بهاری ؟

- نه،

- بهاران از توست .

از تو می گیرد وام،

هر بهار اینهمه زیبایی را .

هوس باغ و بهارانم نیست

ای بهین باغ و بهارانم تو !

به قلم ت- منصوری